Deze blogserie van 20 over de grote omslag wordt u aangeboden door Jean-Paul Close, initiatiefnemer van de Stad van Morgen en grondlegger van Sustainocratie. De blogserie gaat over de grote bewustzijnssprong van de mensheid en bijbehorende ingrijpende veranderingen in ons gedrag en maatschappijvormen.
Blog 10 – Risicobesef
Als we de typische psychologische cyclus van verandering bekijken dan zien we dat elke fase naadloos wordt doorlopen door de spanningsvelden van tegenstellingen.
Sinds de jaren 70 is er het besef (eg Club van Rome, Club van Budapest, Earth Charter, The inconvenient truth, Stad van Morgen) dat wij als mens bezig zijn onszelf te vernietigen. De grote omslag werd gesuggereerd maar liet op zich wachten. Net als in de eerste fase van de Stad van Morgen stuurden de klokkenluiders aan op bewustwording in de hoop dat de wereldleiders de noodzakelijke veranderingen zouden omarmen. Maar dat was niet zo. De maatschappij was net pas verwikkeld in een geldafhankelijke manier van denken waarin de problemen als kosten in geld werden gekenmerkt en de oplossing als een noodzakelijke groei-economie. (zie fase rood). Hoe meer geld er gecreëerd zou worden des te meer men zou kunnen investeren in oplossingen. Dat is de basis geworden van de vele ontkenningsstrategieën van machthebbers en geldwolven die als maatschappelijke criminelen vanuit blinde zelfovertuiging zand gooien in de raderen van het algemene bewustzijn uit eigenbelang. Lange tijd werden we zo gevangen gehouden in de immorele onderkant van de cyclus tussen bureaucratie, behoud en groeibelangen terwijl de spanning van vernietiging zich opbouwde. Ondanks deze verwerpelijke manier van doen is deze mens eigen en van alle tijden. Bedenk bijvoorbeeld hoe lang religie de wetenschap van een ronde Aarde of ons zonnestelsel heeft tegengehouden en mensen vermoordde die het tegendeel beweerden. De motieven van macht zijn vaak met terugwerkende kracht misdadig met het eigen wetboek in de hand. Dat zien we nu ook weer ook is het even aantoonbaar dat op termijn diezelfde macht het onderspit delft, vaak op even gewelddadige wijze. De ruim 90 jarige Jacques Fresco van het Venus project deelde het podium met mij in 2010 (10 jarige viering “Earth Charter”) en wist het publiek te verrassen door alle huidige politici en bankiers rechtstreeks naar de gevangenis te verwijzen wegens de historisch bewezen immoraliteit van macht. Zoals het er nu in de wereld voorstaat heeft hij gelijk. Het alternatief van bevrijding van de individu is echter niet eenvoudig als dit niet gepaard gaat met richting, verantwoordelijkheid gevoel, empathie en samenwerking. Zijn we daar als mensheid klaar voor? We zullen zien. Ook dit is een proces.
Van urgentiebesef naar risicobesef
Risicobesef plaatst ons collectief maatschappelijk in de oranje zone terwijl velen individueel al in geel en als Sustainocratie in groen zitten. Dat betekent nog niet dat er algemeen aanvaarding is maar wel een intentie om tot oplossingen te komen die buiten de macht en bureaucratische structuren vallen. Dit zal alleen maar groeien, net als het verzet tegen de gevestigde orde.
In de blog over geld hebben we gezien dat er zoveel geld is dat het elk mens op Aarde miljonair zou maken als het gelijkmatig zou worden verdeeld. Geld schepping en groei-economie is dus helemaal niet nodig. Dat is een macht en sturingselement van despoten met maar een doel, meer persoonlijke rijkdom en behoud van status. Omdat wij allemaal ook individueel afhankelijk zijn geworden van geld voor de invulling van onze levensbehoeften hebben we individueel net zo hard meegedaan met de ontkenning. Hoe anders zouden wij geldloos kunnen overleven? Als er iets urgent moest veranderen was dat alles behalve geld. Zo is het “systeem”. We zijn massaal in steden gaan leven wegens de aanwezigheid van duurbetaalde banen om in duurbetaalde huizen te wonen, duurbetaalde luxe te kopen in duurbetaalde dienstverlening en leeggezogen materialistische productiviteit, dat uiteindelijke alle wereld ellende veroorzaakt. Haal hier geld uit weg en er blijft ogenschijnlijk niets van het stedelijke systeem over noch van de schijnovervloed die in de steden wordt aangeboden in ruil voor geld. Consumptie en productiviteit staan tegenwoordig lichtjaren ver uit elkaar en om dat te overbruggen blijkt alleen geld de gangbare oplossing met alle consequenties van dien.
De ontkenningsfase heeft naar verhouding veel te lang geduurd, misschien omdat we ons concentreerden op “de urgentie van verandering”. Urgent voor wie? Wat moet veranderen? George Bush Jr zei ooit “milieu aandacht is prima als het de concurrentiepositie van Amerika maar niet schaadt.” Urgentie is altijd afschuifbaar op de toekomst. Pas als het te laat is verandert men. Als het nog niet te laat is blijkt er altijd wel een argument om niets te doen. Crisis blijft de motor van verandering. Pas als men persoonlijk (als mens of instelling) geraakt wordt dan is men in staat om de verandering te overwegen. Daarvoor niet.
Sindsdien is er de klad gekomen in de stabiliteit van economieën. De confrontaties tussen machtsbolwerken zoals Rusland, Amerika, Europa, Midden Oosten en China met energie, voedsel, grond, zekerheden en veiligheid gevoel als speerpunten hebben het besef doen oplaaien dat de spanningen niet tot veranderingsurgentie leiden maar risico van vernietiging. Steeds meer geluiden worden gehoord dat de kwetsbaarheid van afhankelijkheid niet meer leidt tot diplomatiek overleg noch handel maar uitingen van macht, stoppen van leveringen en conflict. Nederland ziet de bui hangen en vraagt om budget voor het vergroten van de strijdmacht. Amerika heeft, door het omstreden schaliegas te gaan winnen, zichzelf los gewrikt uit de greep van Opec landen. Niet afhankelijkheid en economische handels-quota’s maakt machtig maar juist zelfredzaamheid en onafhankelijkheid. Dat is een grote bewustzijnsomslag, ook voor de instanties.
Elke, vanuit zelfbewustzijn geboren, oplossing brengt natuurlijk weer andere problemen met zich mee maar het is een teken aan de wand dat risicobesef en angst sneller leidt tot verandering dan urgentiebesef, los van de vraag of de veranderingen ook daadwerkelijk verduurzamend genoeg zijn of slechts een van de vele noodmaatregelen. Door zelfredzaamheid nog steeds vanuit de oude geldafhankelijkheid te beredeneren ontstaat een schuld door kapitaalinjecties die niet wordt gecompenseerd door een lokale circulaire of globale economie. Natuurlijk wil America ons hun schaliegas aanbieden ter compensatie maar ook wij zitten in de omslag naar onafhankelijkheid en willen liever op een gelijkwaardige manier samenwerken met de USA en anderen dan vanuit structurele afhankelijkheid.
Nieuwe, lokale waardesystemen zijn daarom aan de orde van de dag en ondermijnen verder de oude globale systeemwerkelijkheid van “machtig” geld. Dit oude geld leidt een eenzijdig leven van wereldmacht terwijl er nieuwe machten en krachten opbouwen van binnenuit. Vaak worden die nog sterk tegengewerkt maar ze zijn niet de stoppen.
De ontkennende fase voorbij
Tot voor kort was ik verbaasd over de grote ontkenning die ook van de wetenschap kwam en had besloten zelf een wetenschappelijk team en centrum op te zetten dat vanuit vrijheid werkt in plaats van gestuurd (STIR Academy). Ik besefte dat de universiteiten gefinancierd wordt door geld en derhalve de argumenten van geld wetenschappelijk verdedigden in plaats van de van daadwerkelijke kennisontwikkeling. De depressies in de geldwereld hebben gaandeweg ook de doorbraak geleverd in kennisinstellingen dat hun geloofwaardigheid en daarmee hun kredietwaardigheid in de ogen van het grote publiek ter discussie kwam te staan. Ontkenning kon niet meer op tegen de aantoonbare en groeiende bewijslast uit de praktijk. Stapje voor stapje breken de inzichten door in de media onder naam van vooraanstaande universiteiten en worden de risico’s die we lopen belangrijker dan de ontkenning ervan.
Overheden en gerelateerde instanties kunnen niet meer de concurrentiepositie boven milieu stellen, geld boven de mens, macht boven veiligheid. Ze worden afgestraft door opstanden, verzet en onderhandelingsmechanismen van de omgeving. In tegenstelling tot de opmerking van Bush zo’n 10 jaar geleden is nu de groeiende opvatting “als we geen aandacht besteden aan mens en het milieu dan schaden we onze stabiliteit én concurrentiepositie”.
De omgeving is wijzer geworden dan de systeemstructuren.
Als recent voorbeeld noemen we dat zowel het tijdschrift Wetenschap in Beeld als door de betrokken universiteiten wordt nu aangetoond dat de mens de 6e wereldwijde massa uitroeiing veroorzaakt. Ik verwijs hierbij tevens naar mijn eigen stukken over het Anthropoceen (de blijvende stempel van de mens op de ontwikkeling van het leven op Aarde, inclusief dat van ons zelf). De eerste 5 massale catastrofes die het leven op een laag pitje hebben gezet werden veroorzaakt door natuurlijke fenomenen (bijv. vulkanen en meteorietinslagen). De 6e wordt echter door een parasitair levend wezen veroorzaakt dat zichzelf schaamteloos goddelijk zelfbewust noemt, de mens! In dat 6e uitroeiingsproces staan wij zelf ook genomineerd als een van de volgende soorten die verdwijnen, en dat duurt niet lang meer. We hebben het daarom niet meer over economie of groei maar over evolutionair voortbestaan. Wie neemt verantwoordelijkheid?
Zo’n vernietigingsproces gaat niet in een keer. Dat bouwt zich op. Onze huidige generaties worden zich er alleen bewust van. We hoeven niet te wachten tot we zelf, en 75% andere soorten, over 250 jaar verdwenen zijn. De vele verdwenen diersoorten die ons al zijn voorgegaan door ons toedoen, of op uitsterven staan, hebben het ecosysteem al zodanig verstoord dat het proces nagenoeg onomkeerbaar lijkt. De effecten van vervuiling en misbruik doen de rest. Pas als de mens weg is of zich in samenhang onherroepelijk aanpast zal de grote omslag plaatsvinden en een nieuwe fase van levensevolutie ontstaan, met of zonder mens. Hoe die nieuwe fase eruit ziet is nu nog in handen van de mens zelf.
Een ander voorbeeld is dat de Universiteit van Montana heeft aangetoond in een grote stad dat luchtvervuiling schade aanricht in het immuunsysteem van jongeren waardoor er ontstekingen in de hersenen plaats vinden die kunnen leiden tot allerlei stoornissen, zoals alzheimer. In het Stad van Morgen initiatief AiREAS besteden we aandacht aan deze constatering en proberen er wat aan te doen. We nemen het mee in onze gezondheid gedreven aanpak voor Eindhoven met betrokkenheid van 1000-den burgers mits daarvoor de nodige support komt uit de overheid.
Technologie helpt als middel
Terwijl technologie heeft geleid tot een Big Brother situatie van afluisteren, manipuleren, automatiseren, in handen van machthebbers en bureaucraten is dezelfde technologie ook instrumentaal voor het aantonen van de schandalen die veroorzaakt worden. Denk aan wikileaks, drones die vervuiling en watermisbruik aantonen, de opnames van criminelen en misdadigers die op internet terecht komen, enz. Zie hier een documentaire trailer over ons broodnodige drinkwater…
We roepen onszelf ter verantwoording voor ons eigen gedrag en daarbij degenen die macht op ons uitoefenen. Ik ben het op genuanceerde wijze eens met Benjamin Franklin hieronder. Autoriteit is iets anders dan macht, meedoen is ook autoriteit. Mijn eigen opvatting is “Het is de eerste verantwoordelijkheid van iedere burger om macht te verwerpen en autoriteit ter discussie te stellen ten behoeve van duurzame menselijk vooruitgang“. Dat zou het motto kunnen zijn van Sustainocratie, de democratie met een menselijke missie”.
Consequenties van risicobesef
De recente 70 jarige herdenkingen van de bevrijding van de tweede wereldoorlog, en in november het 100 jarige einde van de eerste wereldoorlog, worden met vlaggetjes, V – tekens, zwaaien en dankbaarheid feestelijk ervaren. Maar ondertussen worden de schrikbarende beelden van Syrië, Oekraïne, de MH17 met 298 onschuldige mensen, Afrikaanse vluchtelinge kampen, gruwelijke onthoofdingen door ISIS, enz door velen ineens ervaren als “wij hebben dit ook gehad”. De verhalen van opa’s en oma’s, de overgebleven haat nog van ouders die herinneringen doorgeven aan kinderen, tonen dat het leed ook hier nog steeds onder de oppervlakte ligt. Niemand wil oorlog maar men is zich in groeiende mate bewust dat we er zelf op aansturen door de levensstijl die wij gemakzuchtig hebben aanvaard door autoriteit niet op tijd ter discussie te stellen en ons welzijn onhoudbaar blijft als we er zelf niet de schouders onder zetten.
De consequenties van het risico besef zijn vooral in het gele stuk te vinden van de veranderingscyclus:
- Gebeurtenissen bouwen zich op en bewijs ook
- Het komt steeds dichterbij of raakt mensen persoonlijk
- Men wordt bewust van essentiële maatschappelijke voorwaarden, waarbij “veiligheid” een nog grotere drijfveer is dan gezondheid of zelfredzaamheid
- Macht wordt steeds vaker afgewezen en vergruisd
- Autoriteit wordt getoetst aan bewustwording en nieuwe werkelijkheden
- Men gaat op zoek naar eigen innovatieve oplossingen
- Men kopieert inspiratie van anderen
- Men verbindt desgewenst in co-creatie
Sustainocratie
Sustainocratie is op dit moment de meest complexe vorm van maatschappelijke transitie door cocreatie (groene deel). In een wereld waarin eigenbelang heerst is co-creatie een fenomeen dat altijd noodzaak gedreven blijkt en daarna weer snel in de vergetelheid raakt. Stad van Morgen concentreert zich daarom op de “hotspots”, de belangrijkste complexe aandachtspunten, van een gebied waar ALLE partijen tegelijk bereid zijn zich in te zetten. Dat is alleen het geval wanneer de nood het hoogst is. Als de nood nog niet het hoogst is dan doet een ieder voor zich zijn best vanuit de eigen fase van bewustwording en gezichtsveld. Ook wanneer het co-creatiepunt voorbij is en nieuwe samenhang is gevonden dan willen de partners graag hun eigen gefragmenteerde stukje weer oppakken en uitvergroten. De kunst in Sustainocratie is om de maatschappelijke innovatie cyclus zo dicht mogelijk bij huis en zo effectief mogelijk draaiende te houden vanuit blijvende samenhang. Dat vergt inzet en vertrouwen van alle partijen in het proces.
Van rood naar oranje
Samenvattende kunnen we stellen dat we van de management fase rood van verzet zijn overgestapt naar de oranje fase van chaos, angst, onderhandeling (vooruit of achteruit?) per hotspot en uiteindelijk aanvaarding van nieuw bewustzijn. Dat neemt niet weg dat een belangrijke groep is doorgestoten naar hete geel van bewustwording en aanpassing. Zij benutten de chaos en onderhandeling om vooruitgang te boeken in plaats van zich weer te laten verleiden tot het herbeleven van het verleden. Kortom, we beginnen verantwoordelijkheid te nemen in plaats van erom te vragen.
Stad van Morgen 