Als Stad van Morgen introduceren wij een nieuwe maatschappij visie waarin we zelf en samen verantwoordelijkheid nemen voor de essenties van ons bestaan. We besteden de veranderingen niet uit aan politieke en financiële belangenpartijen maar zetten er onze eigen schouders onder (overheid, burgers, bedrijven, onderwijs en kennisinstellingen samen). Zo lossen we aantoonbaar veel van de problemen in de wereld op, ook voor onszelf. Maar het verlangt een fundamentele verandering van ons gedrag, en dat blijkt enorm moeilijk, niet alleen systemisch maar voor ook mentaal. Wetenschappelijk inzicht legt mogelijke redenen uit. Maar toch gaan we door….want veranderingen gebeuren, of we willen of niet.

Wij mensen zijn onbewust verknocht aan onze bestaande gewoontes, zeker als die gebaseerd zijn op luxe en gemak. Dat komt niet omdat we geen veranderingen willen maar vooral omdat onze hersenen nu eenmaal zo lijken te werken. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat ons gedrag wordt bepaald door positieve en negatieve ervaringen uit het verleden. De positieve ervaringen herhalen we, de negatieve trachten we te vermijden. De positieve ervaringen zijn echter subjectief en gebaseerd op eigenbelang. In een luxe maatschappij ontstaat dan vanzelf een conservatieve mentaliteit waar veranderingen erg moeilijk van de grond komen. Een overkoepelend gevoel van verantwoordelijkheid voor de Aarde of voor allerlei onbekende en vreemde mensen, hoort daar maar in heel beperkte zin bij. Ook worden we gestuurd door de verwachtingen en het functioneren van onze culturele omgeving, zeker als deze zich richt op “economische groei” en niet een breder perspectief van “Aardse” verantwoordelijkheden. In een “luxe” samenleving geven we daarom al snel vorm aan het dagelijkse leven middels een persoonlijke interpretatie van een som van allerlei elementen uit het verleden en heden die we steeds weer herhalen. Experimenteren met vernieuwing in deze maatschappijvorm wordt gevoeld als een risico, niet als een kans, en zeker niet als iets fundamenteels. Iets om te vermijden, niet om te omarmen.

Daarom is veranderen zo moeilijk. Tenzij bepaalde elementen uit ons verleden, door omstandigheden, ineens een boventoon gaan voeren terwijl ze voorheen op de achtergrond verbleven. Zulke unieke situaties kunnen gedragsaanpassingen veroorzaken, zelfs grote veranderingen, maar ze zijn erg zeldzaam. Het is wel de basis waardoor o.a. de Stad van Morgen is ontstaan. Zo werkt evolutie, op basis van de meest onverwachte doorbraken die een leven gaan leiden.

Een andere oorzaak om tot verandering te komen is wanneer ineens ons standaard gedrag niet meer de gewenste of verwachte positieve resultaten oplevert, of zelfs ineens negatieve gevolgen heeft. Dat kan gebeuren door een plotselinge crisis, een veranderde situatie in ons leven, een gebeurtenis. Of dat onze omgeving zelf een grote verandering doormaakt. We hebben dan geen houvast meer en moeten op zoek naar nieuwe positieve belevingen door keuzes te gaan maken. We ervaren dit als chaos en stress, vaak omdat we de problemen niet hebben (willen) zien aankomen.

Een andere mogelijkheid om ons gedrag aan te passen, in positieve of negatieve zin, is als er nieuwe verwachtingen op ons af komen. Denk aan bepaalde verlangens, zoals een nieuwe liefde, de komst van een baby, een aankomende reis of de aanschaf van een hond. Dan gedragen we ons op basis van de denkbeeldige werkelijkheid die ons verlangen ingeeft. Die is niet gebaseerd op het verleden maar op onze inbeelding rond de nieuwe situatie. We noemen het ook wel de “roze wolk” die soms ver weg staat van de gangbare werkelijkheid. Dit is meer een tijdelijk fenomeen want uiteindelijk neemt de geroutineerde werkelijkheid het weer over. In een aangepaste vorm weliswaar omdat de roze wolk ons weer heeft verrijkt met een extra setje positieve en negatieve ervaringen die ons dagelijks leven beïnvloeden.

Zo zien we dat, ondanks onze drang naar houvast via onze gewoontes, we in de loop van de tijd wel degelijk veranderingen doormaken, ook al is dat niet altijd even bewust. Kijk zelf maar naar hoe het eigen leven er nu uit ziet vergeleken met vijf, tien of vijftien jaar geleden? Mensen die veel veranderingen hebben doorgemaakt, hebben vaak meer vertrouwen om ook nieuwe veranderingen aan te wakkeren of te omarmen. Een te statisch leven, of maatschappij, is gedoemd tot negatieve verrassingen.

Zo zijn er ook gebeurtenissen of verhalen die angst inboezemen, al hebben we de problemen zelf nooit ervaren. Denk aan negatieve gebeurtenissen die door de media worden uitvergroot, of politieke belangen partijen die angst zaaien en polariserende boodschappen uiten. Zo kan het zijn dat wij de vermeende werkelijkheid heel eenzijdig gaan interpreteren, met oogkleppen op, zonder het te beseffen. Het is een vorm van mentale beveiliging om niet over geprikkeld te raken, maar tevens een valkuil om niet een breder of genuanceerder perspectief te hanteren. Het blind aanvaarden van beeldvorming die ons voorgeschoteld wordt door belangenpartijen is een fenomeen van deze tijd. In een conservatieve situatie blijkt het erg gemakkelijk om beïnvloed te worden, te oordelen met vooroordelen, te veroordelen of te verlangen, zonder zelf op onderzoek uit te gaan. Ons gedrag wordt dan bepaald door gemanipuleerde omstandigheden, niet door de werkelijkheid. En dat is erg gevaarlijk omdat het onze objectiviteit, aanpassingsvermogen, nieuwsgierigheid en openheid zodanig kan aantasten dat we ons voor veel dingen gaan afsluiten. Elke vorm van verandering wordt dan gezien als een bedreiging voor onze comforts, nooit als een kans. De wereld van commercie en politiek maakt daar veel gebruik van en vinden een goede voedingsbodem in een statische samenleving die wars is om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden.

In de tekening hieronder laat ik de plek zien van onze dagelijkse comfort, onze blinde gewoonte. Het is plek waar we ons veilig voelen door de voorspelbaarheid ervan. Vaak omringen we die plek met allerlei obstakels om vooral die veilige plek niet te hoeven verlaten. Dat doen we niet alleen zelf maar zo werkt ook de systeem werkelijkheid (de maatschappelijke context) waarin we leven met allerlei regels. Zo leven we gemakkelijk in een bubbel die maar een klein deel van de werkelijkheid laat zien doordat we ons hebben ingekapseld in onze cocoon. Alles wat afwijkt van die bubbel (bijvoorbeeld de komst van vreemdelingen) wordt met argusogen beschouwd, met angst als raadsheer, niet openheid of nieuwsgierigheid. Als de belangenpolitiek dat oppakt dan lopen we het gevaar dat onze comfortzone verandert in een oorlogsgebied.

En dan komt de Stad van Morgen met een nieuwe maatschappij visie en aanpak. Een aanpak die alle problemen van de mensen wereld oplost maar dan wel die ingrijpende gedragsverandering van ons verlangt, het doorbreken van die gedragscocoons. Hoe krijgen we dat voor elkaar gezien alle bovenstaande redenen om het niet te doen? Bewustwording “dat het anders moet” blijkt onvoldoende om de stappen te ondernemen. Want tussen onze comfort en “anders” zit zowel angst als chaos. Om dat te overbruggen moet of de nood hoog zijn of de belofte, het verlangen, groot. De moraal van een “gezonde planeet” wordt dan snel afgewimpeld met “alsof dat alleen aan mij ligt?”, verwijzend naar de problemen die we allemaal samen, wereldwijd, veroorzaken.

Daarom past de Stad van Morgen een andere methode toe. Het laat die maatschappij ontstaan. Dat wil zeggen dat de aanpak neergezet wordt met behulp van de mensen en instanties die er klaar voor zijn. Zo vormt de Stad van Morgen een blijvende en groeiende uitnodiging om de stap te nemen wanneer men er klaar voor is. Naar mate het groeit wordt het ook steeds meer zichtbaar zodat de keuze sneller gemaakt kan worden. Het loslaten van de oude gewoontes wordt dan snel opgevangen door de nieuwe zonder al te veel chaos of angst. Daarom wordt de Stad van Morgen, of Sustainocratie, ook wel evolutie genoemd en niet een revolutie. Belangrijk is dat de stad van morgen, al haar initiatieven, een blijvende verankering en uitnodiging is op het hoogste zijn’s niveau, zoals in het plaatje te zien is. Daar ontmoeten we elkaar in de processen wanneer de aanvaarding voor verandering zich manifesteert bij deze en gene, als burger maar ook de instanties.

Ideaal zou zijn als we als maatschappij permanent ons zouden positioneren in de natuurlijke ruimte van “leven”, zodat verandering een onderdeel wordt van ons dagelijkse bestaan, waar we vol vertrouwen mee omgaan. In plaats van ons permanent te plaatsen in “overleven” met angst als drijfveer om ons vast te houden aan belangen, tegen beter weten in. Het leven is zoveel dynamischer, levendig, leuker en veiliger als we ons open blijven stellen aan duurzaam gerichte vernieuwing, niet alleen groei.