Uit mijn keynote presentatie voor de bijeenkomst “Sociale Innovatie en Gedragsverandering”.

Na een omslagpunt in denken en handelen is sociale innovatie en gedragsverandering een logisch gevolg.

Jean-Paul Close

Het leven op Aarde bestaat al miljarden jaren. Het is al vijf keer bedreigd door enorme catastrofes die door natuurlijke fenomenen, zoals vulkaanuitbarstingen en meteorietinslagen, werden veroorzaakt. De mens deed zijn intrede toen er ruimte voor was. Over de komst van de mens bestaan diverse filosofieën. Wij noemen onszelf dominant zelfbewust, creatief en intelligent (en van alles meer).

Wij hebben, historisch gezien, veel moeite om onszelf te snappen

Al sinds de mens rond is gaan lopen op deze Aarde, enkele miljoenen jaren geleden, zijn we ons gaan afvragen wat we nu eigen zijn? Het feit dat we ons dit kunnen afvragen is al uniek tussen al de levende wezens en soorten. Het toont een graad van zelfbewustzijn dat ons in een diepgaand en allesomvattend leerproces van vallen en opstaan heeft gedompeld. Dit zelfbewustzijn, zeker in het begin, toen er nog geen moderne technologieën waren, noch de niveaus van wetenschappelijke kennis van vandaag, zorgde voor veel angst en onzekerheid. Alleen al dreigende weersomstandigheden werden toegekend aan grotere machten dan de mens zelf, met menselijke trekjes van boosheid, wraak, ergernis, straf, enz. Het is niet meer dan logisch dat de mens voor zichzelf duidelijkheid trachtte te scheppen in alles wat we niet begrepen om grip te krijgen op ons bestaan.

De mens is naast zelfbewust, begenadigd met behendigheid en creativiteit. Onze handen zijn goede instrumenten, onze benen helpen ons te bewegen naar de ideale plekjes. Dankzij onze creativiteit kunnen we onze angsten aan banden leggen. We uiten dat door overal een vorm van controle op te willen uitoefenen. Door vuur hebben we de natuur leren temmen, producten maken, ons licht te geven en warm te houden. Door landschappen tot eigendom te bombarderen hebben we leren cultiveren en manipuleren. Dit heeft tevens de afhankelijkheid teweeg gebracht van anderen die onderworpen werden aan die keuzes. Dat levert weer nare uitingen op van dictatoriaal, narcistisch gedrag, uitbuiting, hiërarchievorming, oorlogen, enz.

Ik heb al eens geschreven over de vier fasen van ontwikkeling van ons als mens, van pasgeboren baby tot volwassenheid. Vooral de overgangsfase van puberteit (fase 3: bewust overleven) naar volwassenheid (fase 4: bewust leven) is ingrijpend, een omslagpunt dat de meesten van ons meemaken. Na het omslagpunt hoeft men zichzelf niet meer te ontdekken middels puberale experimenten, onderlinge concurrentie of spiegelend vergelijk met anderen. Volwassenheid gaat uit van voldoende levenservaring om met diplomatie en enige zelfkennis niet meer de strijd aan te gaan. Het levert ook compassie en empathie op naar de ander om op die manier eerder tot samenwerking en vruchtbaar partnerschap te komen dan iets anders.

De mensheid gaat door precies dezelfde levensfasen alleen vanuit een geheel andere tijdschaal dan een enkel mensenleven. Op dit moment zitten we massaal als mensheid in een doorgeslagen fase 3 van zelfbewust overleven (de laatste fase van onze historische puberteit). We wedijveren met elkaar, zijn verslaafd aan macht, entertainment en consumptie, willen graag winnen, ruimen onze kamer niet op, vertonen chaotisch en zelfzuchtig gedrag, enz. We lopen in zeven sloten tegelijk en lijken amper te leren van onze fouten.

Als we als mensheid ouders hadden gehad die meekijken, dan zouden we het zorgenkindje van klas zijn: onhandelbaar, eigenwijs, agressief, dom, onuitstaanbaar, egoïstisch, enz. Als je er zo naar kijkt dan vraag je je af of het ooit goed zal komen met deze dwarse puber?

Ons puberale moment in de opgroeifasen van onze levens wordt vaak gekenmerkt als de gevaarlijkste periode. In ons persoonlijke leven laten we onze kader bewakende ouders los terwijl we nog volop het leven en onszelf aan het ontdekken zijn. We nemen domme risico´s, rijden te snel in auto´s, experimenteren met de verkeerde spullen en werken ons regelmatig in de nesten met anderen. Via de verwerking van de consequenties van dit gedrag ontstaat uiteindelijk een stukje levenswijsheid waaruit de periode van volwassenheid ontspruit. Het corrigerende gedrag van ouderen helpt vaak om de grootste valkuilen te voorkomen of de diepste pijnpunten te helen.

Als we om ons heen kijken, met de eenzijdige hebzucht van bepaalde bedrijven, armoede in de wereld, oorlogen, uitputting van de Aarde, de graai-economie, enz dan zien we veel overeenkomsten met onze puberende jeugd.

Er is echter één groot verschil. De mensheid heeft geen corrigerende ouders die het al zelf een keer mee hebben gemaakt. Onze corrigerende factor is de ellende die we over ons heen roepen en het creatieve vermogen om ervan te leren en ons te herstellen, of ten onder te gaan. Vaak zijn het burgeropstanden geweest die de mensheid in een vorm van ethische bewustwording hebben gebracht. Hiërarchische vormen komen dan enigszins tegemoet om zichzelf in stand te blijven houden. Maar dat houdt een keer op. Ook een systeem gebaseerd puur op nemen (parasitair gedrag, of de extractie economie) zal tegen een muur van eindigheid aanlopen.

Van angst naar vertrouwen

We hebben in de loop van onze ontwikkeling veel kennis opgedaan waar we zekerheden aan kunnen koppelen voor alle mensen. Zekerheden die we niet uitdrukken in geld of afhankelijkheden maar in reële waarden voor ons (voort)bestaan. Belangrijk is dat we deelnemen in de realisatie en verdeling ervan en de verantwoordelijkheden niet uitbesteden via politieke – financiële structuren die op extractie gebaseerd zijn. De genoemde reële waarden kennen we al sinds mensenheugenis want we passen ze intuïtief toe in onze gezinnen voor de begeleiding en opvoeding van onze kinderen.

Als we ons bewust worden van de aandachtspunten die nodig zijn om die essentiële waarden te herstellen en te bewaken dan kunnen we er ook naar gaan leven We gaan onze wetenschappelijk opgebouwde en geverifieerde kennis en technologieën gebruiken, daar waar nodig. Niet om controle uit te oefenen of afhankelijkheden af te dwingen wegens ongefundeerde angsten, maar juist om die verantwoordelijkheden optimaal te kunnen dragen in gezamenlijkheid en de essentiële waarden onderling te kunnen verdelen. We leren te vertrouwen op ons doorontwikkelde zelfbewustzijn, onze kennis, creativiteit en aanpassingsvermogen. We laten het overleven los en leren samen het leven op te bouwen en duurzaam te onderhouden. Dat doen we als mens maar ook door instellingen in het leven te roepen die dat professioneel ondersteunen. 4 x WIN organisaties noemen we dat, ook wel Zebrabedrijven in andere gremia.

Dit noemen we ook fase 4 van onze ontwikkeling als mensheid, de periode van volwassenheid, samenhang en harmonie met onze omgeving. We laten een belangrijk deel van onze wilde puberharen en gedrag los (omslagpunt) en vervangen die voor verantwoorde dialoog, samenwerking en focus op dat wat nodig is voor ons welzijn. Groei krijgt een geheel andere betekenis. We passen onze maatschappij aan door de verantwoordelijkheden voor die essentiële waarden niet meer te delegeren aan concurrerende belangenorganisaties, maar door zelf die verantwoordelijkheden te gaan dragen, als mens, ondernemer, wetenschapper, overheid, enz.

Waar staat u in deze evolutie? Heeft u uw omslagpunt al bereikt? Of leeft u nog volop in de prestatiemaatschappij van financiële afhankelijkheden? Beleeft u de angst voor het kwijtraken of niet waar kunnen maken van uw verlangens of noodzakelijkheden? Of heeft u vertrouwen in uzelf en de samenwerking met anderen om u en de anderen vooruit te helpen met dat wat men nodig heeft?

Ikzelf heb mij in het centrum van het plaatje gepositioneerd, als uitnodigende en verbindende partij in die open ruimte van cocreatie van onze essentiële waarden. Zo zijn AiREAS (luchtkwaliteit en gezondheid), COS3i (sociale inclusie, veiligheid en gezondheid), School of Talents (samen leren) of FRE2SH (regeneratieve lokale voedselinitiatieven) ontstaan met allerlei deelnemers die de omslag al vorm trachten te geven voor zichzelf en samen.

Sustainocratie is het samenvattende woord van verbinding

Sustainocratie geeft vorm aan die manier van denken en handelen na het omslagpunt. Samen verantwoordelijkheid nemen voor de essentiële waarden van ons bestaan, is hier de boodschap en het commitment, of we nu als mens meedoen of als professionele instelling. We geven zo vorm aan regeneratieve relaties onderling en met de natuur om ons heen. We zijn niet bang om weg of door te geven in de circulaire keten als we erop kunnen vertrouwen dat wij onderdeel zijn van die keten en via die weg ook weer terugkrijgen wat we nodig hebben, als we het nodig hebben. Net als een boom haar blaadjes angstloos loslaat in de herfst in de wetenschap en het vertrouwen dat de grondstoffen voor nieuwe blaadjes, in de lente, weer overvloedig aanwezig zijn, dankzij de samenwerking met bacteriën en schimmels. Zo werkt een harmonieus, constructief en vooruitstrevend ecosysteem dat overvloed creëert en verdeelt onder alle deelnemers voor gebruik. Want economie betekent per slot van rekening “eco” (natuur) en “nomos” (regels), de “regels van de natuur” en die bestaan uit alles behalve hebzucht.