Thom Aussems, oud baas van de woningbouw corporatie Trudo in Eindhoven heeft zijn persoonlijke stempel gedrukt op het ontwerp van Strijp-S. Hier hebben we het in ons eerste podcast gesprek over gehad. Maar er is meer. Op welke basis ontwikkelen steden zich eigenlijk? Hoe heeft dat plaatsgevonden in Eindhoven? Hoe manifesteert een stad en haar functies zich in een veranderende werkelijkheid? Wie zijn daarin de kartrekkers. Daar gaat dit tweede gesprek over.
Thom heeft Eindhoven geanalyseerd en twee dikke boeken uitgebracht hierover. Met zijn betrokken kennis van zaken praten we over context, leiderschap, initiatiefnemers, de onderstroom van lokale mensen, de herontwikkeling van bepaalde wijken, samen met inwoners, enz. Luister mee met dit inspirerende en verrijkende gesprek.
Wat een leuk gesprek is dat geworden weer via Rara radio op de kortste dag van het jaar. Klimaatburgemeester Judith Lammers vertelt over haar persoonlijke keuzes en hoe ze geprikkeld werd door haar dochter. Allerlei leuke tips komen aan de orde waar we zelf en samen onze verantwoordelijkheid kunnen nemen in de stad met alle initiatieven die er zijn.
Het belangen systeem gebaseerd op groei en financiële afhankelijkheid blijkt gevaarlijk incompetent op gebied van duurzame menselijke en natuurlijke waarden. Telkens weer blijkt dit op grote en pijnlijke schaal. En steeds weer worden kosten noch moeite gespaard om het noodlijdende systeem in stand te houden. Hoe lang houden we dit nog vol?
In 2006 en 2007 waarschuwde Stad van Morgen oprichter Jean-Paul Close voor de aanstormende crisissen in zijn artikel over de drie eenheid. Hij toonde het domino effect van falende, gesatureerde markten op de financiële wereld van afhankelijkheden, en andersom. Overheden staan op de tweede plaats in de dominoketen maar doen net of ze alles bepalend zijn. Daarom deden de overheden niets voorafgaand aan de financiële crisis de wereld op zijn kop zette in 2008. Overheden zijn faciliterend in groei maar reageren pas op problemen als het te laat is. Dan richten ze de zoveelste dure instelling op rondom een probleem en trachten het systeem, de oorzaak van alles in stand te houden. Totdat de problemen de overhand nemen en het hele systeem in elkaar klapt.
Verrast door de bankencrisis moesten de ministers van financiën hals over kop redden wat er te redden viel. Ondanks zoveel bureaucratie en hiërarchische structuren, is men niet in staat de zogenaamde “points of singularity” aan te zien komen en vooraf maatregelen te treffen voor de veiligheid van de maatschappij.
Als de collapse dan inzet tracht men wederom de status quo terug te winnen in plaats van lering te trekken en een transformatie vorm te geven of te omarmen. Moeten we dan ene en andere maal het enorme leed meemaken?
Close was al bezig de Stichting STIR op te richten om te gaan experimenteren met een maatschappijvisie (Sustainocratie) die zich concentreert op onze essentiële waarden voor ons voortbestaan. Deze visie positioneert zich achter de “transformation” daar waar de grote vraagtekens staan in de tekening. Samen geven we vorm aan een nieuwe maatschappijvorm die niet meteen weer omvalt. Dat blijkt moeilijk als de grote machtsbolwerken steeds weer terug trachten te keren in die oude, ontplofte werkelijkheid. De incompetentie rond verandering en aanpassing aan deze tijd druipt af van de blinde tunnel visie en bolwerken van belangen.
In Sustainocratie zetten we de overheid naast de andere partijen, met dezelfde essentiële verantwoordelijkheden vanuit een infrastructuur en diensten perspectief. Niet groei noch financiële afhankelijkheid maar balans en cocreatie. Geen keten van afhankelijkheden maar een community van samenredzaamheid. Die positie moet eerst als optie erkend worden, dan worden aanvaard en daarna de maatschappelijke onderlinge relaties erop worden afgestemd.
Toen in 2010 de Stad van Morgen de energie samenwerking aankondigde onder de naam EQol (Energy & Quality of Life) gaf op institutioneel niveau niemand thuis. EQoL had berekend lokaal ongeveer 3000 woningen nodig te hebben in Eindhoven om het positieve effect van de samenwerking op 4 x WIN niveau meetbaar te maken. De gemeente was hier niet mee bezig. De grote woningcorporaties wilden niet meedoen, mochten het zelfs niet later door de overheid (schoenmaker bij de leest politiek). Alleen de kleinste van allemaal in Eindhoven gaf gehoor. Deze wilde extra draagvlak creëren binnen Brainport bedrijven. Een ontmoeting tijdens het wekelijkse diner van de Rotary 1 (top bedrijven in de regio Eindhoven) werd een debacle. De grote Philips Nederland baas blies het voorstel onmiddellijk af. Zij hadden energie privileges die lucratief waren. Er was geen enkele intentie om mee te doen aan de lokale energie verantwoordelijkheid. De rest van de aanwezige CEOs bleken amper een eigen visie erop na te houden en volgenden slaafs de visie van de Philips man. Nu, anno 2022, wordt schaamteloos de rekening neergelegd bij de lokale bevolking met exorbitante energieprijzen, krijgt lokaal MKB weer een mokerslag, de zoveelste na de vele COVID beperkingen, en reageert de overheid met kleine financiële cadeautjes als pleister op veel grotere wonden. Die cadeautjes worden ook nog eens als schuld door onszelf bekostigt.
Stad van Morgen besloot destijds te focussen op AiREAS en FRE2SH waar wél de energie problematiek op tafel kon komen maar als onderdeel van een oorzaak-gevolgen pakket. Dan dienen we wel met elkaar de ingrijpende maatregelen van herziening van stedelijke en gebiedsfuncties door te voeren. Dat laatste blijkt nog steeds lastig omdat gefragmenteerde belangenpartijen de keuzes nogsteeds bij zichzelf houden.
Eindhoven wil 36.000 woningen erbij bouwen maar kan nu al geen betaalbare energie voorziening garanderen aan de huidige bevolking. De stad telt de grootste dichtheid eenpersoons huishoudens in gezinswoningen. Individualisme is misschien financieel economisch interessant maar vanuit duurzame ontwikkeling en menselijkheid een drama. Het is de basis voor de enorme stijging in zorg behoeftes zoals geconstateerd in de COS3i aanpak voor sociale inclusie en bijbehorende verslaglegging. Die zorgbehoefte kan onvoldoende worden afgedekt door de enorme bureaucratisering in de zorg, de industrialisering ervan via verzekeringsmaatschappij, de kostenoptimalisatie die steeds wordt gezocht en de focus op systeem gerelateerde problemen, niet “de mens”.
Toen FRE2SH ongesubsidieerd ging experimenteren met de essentie van voedsel ontstond het grootste binnenstedelijk voedselsysteem in Eindhoven met betrokkenheid van allerlei ondernemers, restaurants en vele geïnspireerde bezoekers uit binnen en buitenland. Directe impact op de gezondheid, betrokkenheid van burgers en de luchtkwaliteit kon worden gegarandeerd. Toch reageerden overheid bestuurders met het sturen van ambtenaren om te controleren op niet bestaande regels in plaats van de initiatieven te omarmen en stimuleren. Uiteindelijk moest FRE2SH wijken voor de binnenstedelijke prioriteit van parkeren in plaats van regeneratieve voedselzekerheden. Ondertussen groeien de rijen bij de voedselbank, kan de voedselbank de vraag niet meer aan en stijgen de prijzen in de supermarkten nagenoeg exponentieel. Voedsel is voor FRE2SH een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, geen commodity dat we zomaar overlaten aan manipulatief en speculerend ondernemerschap.
Op Europees niveau zien we steeds sterkere impulsen om die gelijkwaardige verhoudingen tussen inwoners en lokale overheden te stimuleren (Horizon 2020 publicaties van 6 december 2022). Daar is echter voor steden moed en visie voor nodig maar ook de positieve uitnodiging zoals we die in Sustainocratie formuleren. Zelfstandig kan het systeem deze keuze vaak niet maken omdat ze nu eenmaal vast zit aan historisch ontwikkelde verhoudingen en functies. Maar als ze ingaat op de uitnodiging dan gaat de transformatie vanzelf, in stapjes en vanuit de verschillende prioriteiten die gevoeld en gezien worden. In de Stad van Morgen willen we dan niet meer over mogelijke “incompetentie” praten. Per slot van rekening kun je een blinde niet verwijten dat deze niet kan zien, om maar een metafoor te gebruiken. Wat wel verwijtbaar is wanneer er een onderbouwde keuze aangeboden wordt en men stoïcijns deze blijft negeren om daarna de rekening bij de bevolking neer te leggen in de vorm van ziektelast, onkosten en crisissen. De vraag of dit incompetentie is of een belangenafweging laten we in het midden. Dat er in deze afwijzing gaandeweg een juridische basis ligt om de verwijtbaarheid aan te kaarten via de rechtbank wordt zelfs in bepaalde Europese kringen aangemoedigd.
Ook hier wil de Stad van Morgen het liefst niet verdwalen in dreigementen en rechtszaken maar de uitnodiging blijven herhalen tot het samen nemen van verantwoordelijkheid rondom onze levensessenties, steeds met krachtigere bewoordingen. Tegenwoordig doen we dat het liefst met aantoonbare resultaten vanuit gebieden waar de stap naar deze vorm van niveau 4 samenwerking al wel wordt genomen, inclusief de kracht van het invoeren van ingrijpende veranderingen. Dat deze impactvolle veranderingen vaak vooraf veel onvrede en verzet ontvangen hoort bij de impopulariteit van verandering. Maar als de noodzaak onderbouwd is vanuit de essentie van ons voortbestaan en duurzaam welzijn, dan zal uiteindelijk de verandering met dankbaarheid worden bejubeld, al is het helaas altijd achteraf. Dat hoort bij leiderschap.
Beeld hierboven: samen verantwoordelijk voor onze gezondheid en leefomgeving (AIREAS) met de overheden, ondernemerschap, wetenschap en inwoners samen op gelijkwaardige basis.
Fontys for Society is het tegenwoordig en dat maakt deze onderwijs instelling waar door participerend leren toe te passen via minors. A.I. Advanced en A.I. for Society horen daarbij net als toegepaste ICT, dataverwerking en interpretatie. AiREAS levert veel data via verschillende sensoren maar wat is nu eigenlijk een goede leefomgeving? Hoe maken we het onzichtbare zichtbaar op een manier dat mensen aanzet tot bewustwording en zelfs gedragsverandering? Hoe betrekken we jongeren bij deze uitdaging? Of het bedrijfsleven? Allemaal vragen waar studentengroepen zich over buigen nadat ze zelf de keuze hebben gemaakt om zich erin te verdiepen. De vraag is gesteld door de Stad van Morgen, AiREAS of een van onze partners, zoals TNO of de Gemeente Eindhoven.
Twee incidenten deze week waren aanleiding om deze blog te schrijven. Het eerste incident was een vraag van iemand uit het Waterschap. Hij was verontwaardigd over het resultaat van het plein in Eindhoven dat de laatste maanden op de schop was genomen. “Hoe komen we zo ooit af van die hittestress?”, was de terechte vraag. Zeker nu we gebukt gaan onder een hittegolf.
Stenen, geen groen, kaal, en dat in het uitgaanscentrum van Eindhoven. Op dit plein organiseren omringende ondernemers en COS3i van de Stad van Morgen sociale evenementen.
Het tweede incident was een artikel in een krant dat uitweidde over onderzoeken rond de sociale functies van een stadsplein en hoe deze er optimaal uit zou moeten zien. Via deze link staan een 10tal principes voor succesvolle plein ontwerpen.
Voor de Stad van Morgen zijn pleinen net zo belangrijk als restaurants en buurtgebouwen om via de COS3i samenwerking de sociale verbinding tussen mensen te stimuleren. Een goed plein doet dat al automatisch met schaduwrijke zitjes, terrasjes om wat te drinken of mooie gebouwen en kunst om van te genieten. Vaak worden de lokale bezienswaardigheden als achtergrond gebruikt voor selfies, huwelijksplaatjes of andere persoonlijke momenten die mensen vast willen leggen. Ook muziek evenementen, markten en zelf demonstraties maken een plein tot een belangrijke functionele plek in een stad.
Het is daarom belangrijk dat een stadsbestuur pleinen niet alleen als infrastructuur beschouwt maar als een sociale verbinder op niveau 4 stadsontwikkeling. In deze opsomming zien we de top 10 pleinen van de wereld. Over het algemeen zien we de volgende essentiële voorwaarden terugkomen:
Voor voetgangers
Diverse “hang” opties via zitjes, terrassen, trappen, gras of richels
Geborgenheid gevoel door omringende aantrekkelijke gebouwen
Gezellig aanbod van versnaperingen (drank, hapjes, snacks, winkels, vitrines)
Flexibel gebruik (markten, evenementen)
Gemakkelijk toegankelijk vanuit alle windstreken
Schuilplekken tegen de zon (zomer) of regen (winter)
Schoon en veilig
Healdsburg Plaza in California
In onze korte samenwerking met de stad Breda was hittestress het hoofdonderwerp. Daarin werden de pleinen, maar ook waterstromen door de stad, met fonteinen en levend groen gekenmerkt als waardevolle, verkoelende elementen in de stad. In de Stad Barcelona in Spanje hebben we de transformatie meegemaakt van een vieze, zwaar vervuilde industriële havenstad vol verkeer naar een dynamische, autovrije binnenstad, vol gezellige pleintjes, ontmoetingsmogelijkheden, ondersteund door een efficiënt openbaar vervoer en publieke onderhoud service.
Met de komst van studenten uit verschillende Europese landen (Portugal, Tsjechië, Frankrijk, India, Italië, Denemarken, Nederland) naar Fontys IT is AiREAS betrokken geraakt om ze een week lang uit te dagen. Via onze eigen School of Talents doen we dit al jaren maar dit is de eerste keer dat we uitgenodigd werden door de educatieve wereld zelf. De insteek van AiREAS was om hen te betrekken bij onze visie van het samen nemen van verantwoordelijkheid voor onze gezondheid en een gezonde samenleving. Fontys had al contact gelegd met TNO wegens het regionale meetnetwerk en met de gemeente Eindhoven over de toepassing van technologie in het stedelijk domein. De studenten kwamen uit twee omgevingen: IT/ICT en Bedrijfskunde/Marketing.
Naast de uitdaging van gezondheid gedreven verstedelijking bracht ik ook het 4 x WIN ondernemen onder de aandacht. De week bestond voor AiREAS uit drie onderdelen: de introductie, inspireren en verbinden, eindresultaat bejubelen.
De studenten waren positief verrast over de werkwijze, de vrijheid die ze kregen om te werken aan een complexe uitdaging uit het dagelijkse leven. Dit leren we niet in onze academy, stelden ze. Het was een werkelijk oogopener en een bron van inspiratie om hiermee door te gaan in onze professionele ontwikkeling.
Ze hebben allemaal een geweldige prestatie neergezet. Ze waren betrokken, creatief, communicatief en enthousiast.
Op 5 Maart begint het. De eerste internationale vrouwendag op wijkniveau. Een groep geweldige vrouwen, ieder met eigen unieke bijdragen zorgen voor een middag en avond programma in Stratum (Eindhoven) en concreet in en rond het buurtgebouw Fab28. Thema: Solidariteit en de kracht voor verandering.
Gedurende de week zijn er online sessies die door C.L.O (de Latijns Amerikaanse vereniging) worden georganiseerd. Uiteindelijk eindigt de week met een C.L.O evenement in het Parktheater op 12 Maart.
Maar daar eindigt het sociale inclusie programma voor 2022 en verder niet mee. Voor een vreedzaam, vooruitstrevende, inclusieve wereld is een evenredige mindset nodig. Een mindset van gezonde verbinding, samenwerking aan onze menselijke waarden, inzet en verdeling. Deze initiatieven zijn daar een onderdeel van, een voorbeeld van samenhorigheid en kracht die we jaar in jaar uit verder laten groeien. Dat is het verbindende doel van de COS3i community van de Stad van Morgen.
De Stad van Morgen positioneert zich als verbinder op de zogenaamde niveau 4 bewustzijnsgedreven cocreatie van gebiedsontwikkeling. Dat is een moderne manier om SAMEN (mens en instellingen) verantwoordelijkheid te nemen voor een aantal essentiële waarden die we niet kunnen noch mogen delegeren. De gemeenteraad verkiezing 2022 zijn daarom geschikt om te kijken met wie we de komende vier jaar als bevolking gaan optrekken in multidisciplinaire samenwerkingsverbanden ala AiREAS (gezondheid en gezonde leefomgeving), COS3i (sociale inclusie en zorg voor gezondheid voor en met elkaar), of FRE2SH (stadslandbouw en de platteland transitie). Ook de energie uitdaging is groot. We wonen verkeerd. Alleen maar bijbouwen lost de problemen niet op, we moeten anders gaan wonen en beter gebruik maken van de woonoppervlakte die er al is.
Voor de politieke partijen die zich verkiesbaar stellen is dit een uitdaging op zich. Wat gebeurd er als ze de stemmen eenmaal binnen hebben. Hoe toont men het gezicht naar de beoogde samenwerking? Wat onderhandeld men in een coalitieakkoord en zorgt met voor de bestuurlijke ruimte voor cocreatie met de omgeving? Er is veel te doen, en zeker niet gemakkelijk allemaal…..Uiteindelijk is de gemeente slechts één van de vier poten aan de tafel van duurzame menselijke vooruitgang (niveau 4). Al die poten zijn essentieel maar dan moeten ze zich optimaal gedragen als fundament van de cocreatie tafel.
Stad van Morgen 