Dit is de 4e blog uit de serie van 20 van Jean-Paul Close over de grote omslag, een unieke fase in het bestaan van de mensheid die wij allemaal nu meemaken en waar we zelf aan bijdragen.

Blog 4: Verantwoordelijkheid

Een van de meest spiegelende gewetensvragen die je jezelf of een ander kunt stellen in deze roerige tijden voor de mensheid is: “waar neem je verantwoordelijkheid voor?”

In de gelaagdheid van de maatschappij waarin we steeds verschillende rollen spelen zal de vraag anders beantwoord worden. Hoe stel ik mij op als individu, mens, vader of moeder, burger, werknemer, ondernemer, onderwijzer, professional, bestuurder, enz? In sommige gevallen zijn we dit allemaal tegelijk. Is er dan een herkenbare rode draad waar wij voor staan en onze keuzes op baseren of laten we het per situatie afhangen van de omstandigheden en dat wat er van ons verwacht wordt?

Bewustzijn
Binnen de door mij ontwikkelde en gepubliceerde logica over de menselijke complexiteit zien we vier gemoedstoestanden (groei, chaos, aanpassing, harmonie) en vier overgangsemoties (angst, bewustwording (moed), vertrouwen en gemakzucht). Deze worden veroorzaakt door de interactie tussen wat we doen (actie, organisatie), wat we zijn (geweten, ethiek, verantwoordelijkheid) en hoe we ze interpreteren (bewustzijn).

In die interactie zit een genuanceerd leerproces dat ons vanaf onze geboorte een leven lang bezig houdt. Elke actie veroorzaakt gebeurtenissen waarvan de resultaten bijdragen aan onze eigen identiteitsontwikkeling en welzijn. De genetische codering bij de bevruchting, waaruit wij als individu ontstaan, geeft ons al een complexe structuur mee waarmee we onbewust acties afstemmen op allerlei zintuiglijke prikkels. Zodra ons zelfbewustzijn zich ermee gaat bemoeien baseren wij onze keuzes op een mix van angst, geweten, moed, vertrouwen, kennis cultuur en gemak. Het zwaartepunt in de mix is afhankelijk van het moment en de bijbehorende omstandigheden. Wanneer we dan de vraag stellen “waar neem ik verantwoordelijkheid voor?” dan raakt dat ons zelfbewustzijn door het antwoord te moeten onderbouwen voor de vraagsteller.

De grote omslag
Als je mij deze vraag in de jaren 80 had gesteld dan was het antwoord geweest: carrière maken, geld verdienen, de wereld ontdekken, een gezin stichten. Gebeurtenissen in mijn leven hebben mij gaandeweg tot geheel andere inzichten en keuzes gebracht. De grote omslag vond eerst bij mijzelf plaats in de loop van de jaren 90. Daardoor begon ik patronen te zien die voorheen voor mij verborgen waren gebleven. Sinds 2004 is mijn antwoord: zorg dragen voor het creëren van een gezonde, veilige, zelfredzame, zelfbewuste en duurzaam menselijke, vooruitstrevende leefomgeving voor mij en mijn kinderen (en per consequentie ook voor de rest van de wereld).

Deze omslag kwam voort uit het besef dat ik daar verantwoordelijkheid voor diende te nemen omdat was gebleken dat niemand anders het deed voor mij. Net als ik voorheen was de wereld bezig met de verantwoordelijkheid “geld verdienen om kosten te betalen en status te verwerven” en hadden wij ons hele maatschappelijke systeem en cultuur daarop gebaseerd. De pure menselijke waarden van veiligheid en gezondheid waren daar ondergeschikt aan gemaakt. Doordat ik in een situatie was aangeland dat ik fundamentele gewetenkeuzes moest maken over de gezondheid en veiligheid van mijzelf en mijn kinderen openbaarde bij mij het besef dat ik dit niet met geld kon oplossen terwijl de maatschappij dat wel van mij verwachte. Ik kon het alleen oplossen door zelf verantwoordelijkheid te nemen hetgeen betekende dat ik het oude maatschappijbeeld moest laten varen. Dat werd de basis van mijn definitie van duurzame menselijkheid en vooruitgang en uiteindelijk de toevoeging van Sustainocratie aan de maatschappij.

Sustainocratie
Ik kan toevoegen aan de maatschappij wat ik wil maar het slaat pas aan als ook andere mensen de grote omslag zelf meemaken en hun verantwoordelijkheidsgevoel evenredig verleggen. Nog interessanter wordt het als ook bestuurders de moed opbrengen om zich aan te sluiten en de verantwoordelijkheid nemen om de grote omslag ook onder te brengen in de instellingen waar men bestuurlijke verantwoordelijkheden draagt. Dat is gebeurd in bijvoorbeeld AiREAS in Eindhoven waar men is ingegaan op mijn uitnodiging in 2009 om samen “gezondheid” centraal te stellen met omgevingskwaliteit als ijkpunt. Voor elk van de deelnemende partijen is het een grote omslag waar de een wat gemakkelijker mee omgaat dan de ander. En altijd staat de vraag centraal: “waar neem je verantwoordelijkheid voor?” als mens, professional en instelling. Het is dan boeiend om te zien dat al na gelang het antwoord de grote omslag plaats vindt of (nog) niet. Ook zie ik met veel genoegen dat steeds de keuze positief beïnvloed wordt omdat omgevingsfactoren en maatschappelijk bewustzijn daartoe de aanzet geven. Het is dan fijn om een kader (Sustainocratie) aan te kunnen bieden, of ertoe uit te nodigen, dat zich al heeft bewezen en waarin de grote omslag per instelling een logische plek heeft om zich positief te manifesteren. Dat geeft de mensen die de moed op hebben gebracht eraan te beginnen het vertrouwen dat ze de juiste keuze hebben gemaakt en daarin gesteund worden. Daarna ontstaat een nieuw leerproces maar we zijn gaandeweg al genoeg ervaringsdeskundig geworden om daarbij te helpen.

10 minuten filmpje
In de zomer van 2012 vroeg Nicolette Meeder mij om de uitleg via dit informele filmpje op te nemen. We deden dat aan het water bij de Colse Watermolen op de grens van Nuenen. Het maakt het proces duidelijk dat toen in de pioniersschoenen stond en nu groeiende belangstelling en verbinding geniet in Nederland, Europa en de rest van de wereld.