Op Zaterdag 3 Augustus kopte het Eindhovens Dagblad “Verzorgingsstaat wordt ‘doe-democratie'”. Het artikel verwijst naar de onbetaalbaarheid van de verzorgingsstaat en de manier waarop veel vrijwilligers al op hun eigen manier vernieuwing brengen door zelf verantwoordelijkheden te gaan dragen in plaats van deze van externe organisaties te verwachten.

Contrast
De verzorgingsmaatschappij heeft een historische opbouw. Het feit dat deze onbetaalbaar is geworden komt door een aantal maatschappelijke keuzes die al zo ver als 1798 terug te voeren zijn toen de eerste grondwet zich ontwikkelde in Nederland. De huidige grondwet dateert van Thorbecke rond 1850. Eind 18e eeuw ging de discussie nog over “gezondheid” wegens de sterfte onder de bevolking door de vervuiling van de industriële activiteiten. Medio 19 eeuw was de discussie veranderd in “gezondheidszorg”.

Dat verschil tussen “gezondheid” en “gezondheidszorg” is essentieel in de ontwikkeling van onze maatschappij. De eerste is proactief (zorgen voor gezonde omstandigheden) in de benadering en de andere reactief (reageren op ongezondheid). Het ging allemaal over de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid die men kon aanvaarden als overheid. Gezondheid kan men reguleren door maatregelen en voorzieningen rondom ongezondheid. Daaruit ontstond een regeringsapparaat die de ontwikkeling van gezondheid moest afwegen tegen de economische.
Gezondheidzorg werd een overheidtaak in haar dienstbaarheid naar de bevolking om de productiviteit zo hoog mogelijk te houden. Ongezonde mensen zijn een last en gezonde mensen een lust (via de belastingen op productiviteit). Toen na de tweede wereldoorlog ook de sociale zekerheden belangrijk werden om nieuwe oorlogsomstandigheden te voorkomen ontstond de materiële drang om allerlei potjes op te bouwen via belastingen, pensioenen en verzekeringen. Nederland is daarin nog steeds het meest geavanceerde land van de wereld met enorme hoeveelheden geld die samen zijn gebracht door de naoorlogse generaties.

Marktwerking
Die aanpak heeft ons een lange periode van vrede opgeleverd. Ook is de levensverwachting van de bevolking gestegen met ruim 20 jaar!. We kunnen dus niet zeggen dat dit allemaal slecht is geweest. Integendeel.

Wat echter veel lastiger is gebleken is de menselijke natuur. Als iemand een leven lang spaart voor een zorgeloze oude dag dan kun je hem of haar dat niet afpakken. Als die persoon dan 20 jaar langer leeft dan oorspronkelijk werd berekend dan zullen de beloftes afgestemd moeten worden op een nieuwe werkelijkheid. Als de bevolking langer leeft en allerlei kwaaltjes krijgt door de levensstijl die wij hebben ontwikkeld dan gaan de zorgkosten ook enorm omhoog. De overheid heeft steeds meer geld nodig en de volking heeft steeds groter verzorgingsverwachtingen. In een democratie waarin de macht toebedeeld wordt door het in stand houden van een luxe situatie betekent dat de regering maatregelen zoekt die de macht niet schaden en toch de verwachtingen waar maakt. Naar mate de zekerheidspotjes groeiden groeide ook de macht van de bewakers van deze potjes en de relatie met de regeringsmensen.

De bevolking werd rijker in middelen en leefde langer met meer vrije tijd, minder productiviteit en meer zorgbehoeften. De overheid had al het Amerikaanse model overgenomen van individuele consumptie en eigenbelang als belastbaar systeem. Dat leverde een sterk consumptie gedreven maatschappij op maar ook de evenredige ontwikkeling van welvaart kwalen. Ook de productiviteit liep achteruit omdat de bevolking gemakzuchtig werd door alle zekerheid zonder bijbehorend productiviteit besef. Dit wilde men compenseren door te concentreren op kennis in plaat van handvaardigheid. Van het een komt het ander. De inflatie dwong te werken aan een groei economie door consumptie te verhogen en speculatie te introduceren in de kapitaal goederen markt. De salarissen stegen door meer op kennis te focussen terwijl het zorgland ook een logistiek doorschuifland werd. Het leverde allemaal een groei op in belastinginkomsten en ook een sterke afhankelijkheid van de ontwikkelingen in de wereld.

De zorglasten stegen evenredig en moesten omlaag. Zo’n 50% van de staatslast was zorg gerelateerd aan de kant van overheid uitgaven. Men wilde liever de zorg via belastbare kant organiseren. Dat probeerde men via “marktwerking”. Dat wil zeggen dat het zorgsysteem uit handen wordt gegeven aan ondernemers en semi overheid waardoor het middels subsidies en regelgeving kan worden geoptimaliseerd. Dat was de intentie in de jaren 70 maar de werkelijkheid liep heel anders.

De gesubsidieerde zorginstellingen gingen gefragmenteerde hulp verlenen waar elke dienst een eigen economie ontwikkelde met bijbehorende bureaucratie en hiërarchie. De marktwerking op de fragmenten leverde geen besparing op maar juist het tegendeel, een explosieve exponentiële wildgroei aan zorg die langs elkaar heen werkt, ondoorzichtig is en totaal onbeheersbaar. Dat is de situatie van vandaag.

Sinds de kredietcrisis in 2008 is de economische luchtballon kapot. De speculatie op kapitaalgoederen is gestopt en toont een krimp. Daaraan was het vermogen gekoppeld van het land. Om toch door te kunnen gaan deed men een beroep op de staatsschuld maar dat kan niet oneindig doorgaan. Nu al draagt elke Nederlander een schuld via de overheid van 23000€ per persoon. De overheid kan niet anders dan zich stapsgewijs terugtrekken uit de gecreëerde onhoudbaarheid om te voorkomen dat er een hypotheek gelegd wordt op de toekomst.

Gevaarlijke contrasten
De maatschappij wordt uit elkaar getrokken. Dat komt door de drang vande oude hiërarchische structuren om zich via belastingen en geld voor een onhoudbaar deel verplicht in stand te willen houden. Hierdoor wordt alles alleen maar kostbaarder, de lasten van de bevolking verzwaren nog meer en de maatschappij wordt gaandeweg uit elkaar gehaald in minstens drie grote sectoren.

1. De graaiwereld
De bestuurders in die maatschappelijke organisatie hebben zelf geen enkel vertrouwen meer in de toekomst en compenseren hun eigenbelang door torenhoge salarissen te eisen. In die wereld zijn nog vele normale mensen actief die een salaris ontvangen voor hun werk en bang zijn om hun baan te verliezen. Zij zien de betaalde arbeidsmogelijkheden om zich heen alleen maar schaarser worden terwijl ze lasten (hypotheek, schoolgaande kinderen, levensstijl) dragen die hen verplichten mee te gaan in de in stand houderij.

Er zijn ook enorm veel misstanden, profiteurs en boeven actief op alle niveaus in die wereld , die nog even snel een geldslaatje mee willen pikken in de chaos die is ontstaan van bestuurlijke en operationele wanorde. Ondertussen stijgen de maatschappelijke lasten alleen maar onder het mom van “maatschappelijke plicht”, “Europa” en “solidariteit” die de grenzen van de ethische normering allang voorbij zijn. Nu zijn het nog de wettelijke hulpmiddelen van een dwangbestuur dat geen ander alternatief te bieden heeft dan de zorgcultuur op re vangen door een geldgedreven dictatuur en tegelijkertijd “het teruggeven” van verantwoordelijkheden aan de bevolking. Dit laatste onder het mom van kostenbesparing terwijl de druk van de lasten het belasten alleen maar toeneemt. En de onmenselijkheid ook want gaandeweg is de gelijkwaardigheid in de maatschappij aangetast. Alleen als je geld en een betaalde baan hebt tel je mee ook al wordt alles duurder en zwaarder belast.

De andere wereld
Dan is er die andere wereld. De wereld van de onbetaalde vrijwilligers. Dit zijn de mensen die geen toegang meer hebben tot het opgeblazen geldcircuit en nu het heft in handen nemen door zelf maar waarden te gaan creëren zonder dat er een beloning tegenover staat, behalve een “dankjewel”, een bloemetje of een lintje als het uitkomt. Toch moeten deze mensen ook eten, ergens wonen en zich in stand houden in een wereld die alleen toegankelijk is met geld. Zij zijn dan misschien de doeners die zich ontzorgen door zich onafhankelijk op te stellen van een failliete zorgstaat, het wordt er door de verhardende geldomgeving niet gemakkelijker op gemaakt.

In die nieuwe “doe” wereld zien wij dan ook weer twee werelden ontstaan. De eerste wereld is die van vrijwilligers die op een of andere manier (pensioen, uitkering, verzekering, erfenis, oud opgebouwd vermogen) in de geldwereld redelijk ingedekt en zelfredzaam genoeg zijn maar graag hun overvloed aan tijd en energie zinnig besteden door iets toe te voegen waar de behoefte het grootst is. Deze groep komt de noodleidende zorgstaat goed uit natuurlijk want dat vrijwilligerswerk compenseert de gaten die vallen in de oude aanpak. Zo lijkt het alsof alles nog als vanouds functioneert maar dat is natuurlijk niet zo. Deze vrijwilligersgroep is vermogend totdat de koek op is. Hun zekerheden worden ook aangetast door de ten dode opgeschreven, op geld beluste instanties die de lasten opdrijven en op lusten inboeten.

De nieuwe wereld
Dan is er die andere “doe” groep, de mensen die geen rugzakje hebben om op te teren en ook niet in aanmerking komen voor de overgebleven gemakken van een oud overheid of verzekerings infuus. En ook niet meer zomaar terecht kunnen op de arbeidsmarkt. Dat zijn de mensen die proberen (via o.a. de Stad van Morgen) te gaan werken aan zelfvoorziening voor basisbehoeften, zoals voedsel, huisvesting, enz. Het zijn vaak mensen die geen beroep wensen te doen op zwaar gesubsidieerde stichtingen die daklozen moeten helpen alsof het zwervers zijn of een voedselbank alsof ze blij moeten zijn met de afdankertjes van de elite omdat deze vooruitgang blijft blokkeren uit eigenbelang. Deze groep voelt zich behandeld als afdankertjes van een zieke maatschappij en groepeert zich om zelf geheel nieuwe zekerheden op te bouwen.

De mogelijkheden van deze groep zijn beperkt omdat de omringende dwangstructuur nog steeds sturend is op de geldelijke eigen belangen in plaats van deze groep te faciliteren op vernieuwing. De spanning bouwt op tussen de uitersten. Wij zijn een van de meest vermogende landen van de wereld maar ook een waar de vernieuwing zodanig geblokkeerd wordt dat er een drijfzand is ontstaan van armoede waar Nederland langzaam in wegzakt. Niemand laat zich zomaar opofferen door een geldstaat die dwang uitoefent waar de redelijk weg is. Dan is de opstand nabij.

Van verzorging naar ontzorging
Als we naar het bovenstaande verhaal kijken dan tekent zich een lastig beeld af waar maatschappelijke stromingen lijnrecht tegenover elkaar komen te staan. De sustainocratische aanpak van de Stad van Morgen tracht er wat aan te doen via de vreedzame weg door de tegenstellingen te verenigen in een gemeenschappelijk hoger doel: duurzame menselijkheid.

Dat is geen gemakkelijke taak. Want enerzijds moet de productiviteit omhoog van de bevolking maar dan niet volgens de normen van de gevestigde orde (sturend op afhankelijkheid via het kostbare zorgsysteem) maar volgens die van zelfredzaamheid in integrale gezondheid. We moeten dus niet primair uit zijn op geld verdienen maar op welzijn door eigen verantwoordelijkheid te nemen. Dat is strijdig met het economisch belang maar noodzakelijk vanuit duurzame menselijkheid. Het risico bestaat nu serieus dat de bevolking op verschillende manieren in opstand komt, enerzijds om oude vermeende rechten af te dwingen, anderzijds om ruimte te eisen voor zelfredzaamheid. In beide gevallen richt het verzet en de agressie zich tot de overheid die in alle gevallen incompetent blijkt.

Stad van Morgen probeert “ontzorging” door te voeren door in economisch in verval geraakte gebieden en gebouwen nieuwe zelfredzaamheid initiatieven te ontplooien volgens het sustainocratische fundament. De gebieden hebben daarvoor veel potentieel terwijl ze voor de geldgedreven eigenaren een last zijn geworden. Door daar de vernieuwing op te bouwen verstoren wij de economische belangen niet in de economische bolwerken maar nemen wel de kans om onze visie zichtbaar te maken voor een algemene toepassing. Dit doen wij niet geïsoleerd zoals vroeger religieuze organisaties de afzondering verkozen. Dat doen door samenwerkingsverbanden te starten met de belangenpartijen.

Sustainocratie brengt de verschillende belangenpartijen bij elkaar vanuit een regionaal perspectief. Zo steunt de geldwereld de waarde creatie en voedt de nieuwe waarde de economische ontwikkeling. Stap voor stap hopen we dan een moderne maatschappelijke organisatie functioneel te tonen die ontzorgt in plaats van verzorgt, door doelgericht samen werken in plaats van economische structuren en afhankelijkheid.