We denken vaak dat we zelfstandig keuzes maken maar ons gedrag wordt grotendeels bepaald door de omgeving waarin we leven. Dat is zo vreemd nog niet want het leven op Aarde is pas ontstaan toen de omgevingsfactoren zodanig optimaal waren dat de bouwstenen van het leven elkaar konden vinden. Die bouwstenen moesten wel aanwezig zijn. Uit dat prille leven is uiteindelijk na miljarden jaren de mens ontstaan. In deze evolutie zijn we steeds spiegelend bezig geweest met omgevingsfactoren. Pas sinds ongeveer 50.000 jaar bijvoorbeeld heeft de mens geen natuurlijke vijanden meer die op ons eigen evolutie niveau functioneren. Die remmende factor verdween waardoor de groei van de soort zich exponentieel kon ontwikkelen.

Wat geldt voor de algehele ontwikkeling van de mens geldt ook voor de individu en de manier waarop wij omgaan met het dagelijkse leven. Tijdens het AiREAS onderzoek naar de relatie tussen luchtkwaliteit, onze gezondheid en onze levensstijl kwamen we tot inzicht dat onze cultuur alles bepalend is voor onze eigen bijdrage en blootstelling aan luchtvervuiling. Als we dat aan willen pakken door te gaan sturen op gezondheid dan moeten we zowel ons gedrag als onze sociaal culturele omgeving aanpassen. Ons gedrag aanpassen is een eenvoudige keuze. Maar wat is onze omgeving? Die bestaat uit twee belangrijke factoren:

• De tastbare zaken die ons omringen
• De manier waarop we ons in onze dagelijkse behoeften voorzien

Veel mensen zeiden tijdens dat AiREAS onderzoek dat ze hun gedrag wel wilden aanpassen door de bewustwording rond vervuiling en klimaatverandering maar dat ze sociaal economische verplichtingen hebben die de keuze in de weg staan. Als we deze verplichtingen bestuderen dan zien we dat ze vervuilend gedrag zelfs beloont met salarissen en bestuurlijke goedkeuring wegens economische toegevoegde waarde. Dat blijkt natuurlijk een probleem want hoe groter deze economie des te groter de vervuiling en bijgaande kosten. Als we ons gedrag dus zelfbewust aan willen passen aan de eisen van deze tijd dan dienen we de omgevingsfactoren te veranderen waaraan we ons spiegelen.

De tastbare zaken die ons omringen
De manier waarop onze huidige maatschappij is ingericht is gebaseerd op automobiliteit en logistieke processen die uit het industriële tijdperk zijn ontstaan. Daarom zien we naoorlogse steden met brede lanen, parkeerstroken en allerlei faciliteiten die de winkel en industriële gebieden bereikbaar maken. Oude steden waren veel compacter opgezet zoals we dat nog terugzien in de vele oude stadskernen van steden. De groei van de wereldbevolking en verstedelijking heeft deze ruimtelijke benadering explosief doen toenemen. Zo zien we dat we ons omringen door een enorme voorraad aan winkels, supermarkten, parkeergarages en faciliteiten met een gigantische ruimtelijke belasting. De problemen die we qua vervuiling en klimaat voor onze kiezen krijgen worden via kostbare regelgeving, zorginstanties en belastingen aangepakt.

De manier waarop we ons in onze dagelijkse behoeften voorzien
De belangrijkste motivator van de mens is de invulling van de dagelijkse levensbehoeften. Als deze ontbreken is er een probleem. De tastbare omgeving geeft ons een gevoel van overvloed maar deze is alleen toegankelijk via geld. Daarom is de primaire levensbehoefte van de mens veranderd naar “voldoende financiële middelen” om toegang te blijven krijgen tot de overvloed die ons omringt. Als men onvoldoende geld middelen heeft dan ervaart men de overvloed als tekort. Wanneer men het heeft over “brood op de plank” dan denkt men echt niet aan het planten van tarwe, het zorgen voor melk en gist, en het bakken van het brood. Men denkt aan die euros die nodig zijn om een brood te kopen.

Onze omgeving heeft zich geëconomiseerd en wij zelf ook. Onze relatie met de werkelijkheid is via onze portemonnee en niet ons natuurlijke bewustzijn.

De grote omslag
Abstracte zaken, zoals de door de Stad van Morgen wetenschappelijk onderbouwde kernwaarden van het bestaan, raken ons pas via het bewustzijn als ze ontbreken. Daarom is het structureren van het maatschappelijk belang erom heen een zaak van bewustwording (aanvaarden van de kernwaarden als basisverantwoordelijkheid) en senior leiderschap (waken over de mens tegen de onbewuste zelf). De huidige wereldwijde problemen van armoede, vervuiling, klimaat, migraties, oorlogen, enz tonen ons aan dat we onszelf hebben verloochend door ons blindelings te spiegelen aan de geldgedreven wereld in plaats van onze kernwaarden. Door de geldafhankelijkheid staan we zelfs niet stil bij de kernwaarden, totdat het tegendeel zich manifesteert, maar dan is het vaak al te laat.

Dat ondertussen de geldwereld door menselijke hebzucht en manipulatie is doorvlochten tot proporties die het voortbestaan van de soort bedreigt dringt door tot het bewustzijn van de meeste mensen. Maar dan begint het pas. Onze omgeving is nog steeds zoals het was en onze manier van zorgen voor onze basisbehoeften ook. Als ons bewustzijn onze geest opent dan gaan we op zoek naar alternatieven. Als die niet bestaan dan hebben we de optie ze te creëren. Dan ineens bestaat de oude werkelijkheid nog wel maar wordt aangevuld door het nieuwe beeld dat het “anders moet”. Dat spreekt onze creativiteit aan waardoor we op zoek gaan naar cohesie met gelijkdenkenden en het opbouwen van het alternatief.

Een minderheid gaat zo experimenteren met innovatie door andere omgevingsfactoren te zoeken of ze te creëren. Maar ook hun gedrag is gebaseerd op omgevingsfactoren. Vaak reageert men op onaanvaardbare consequenties en is boos op datgene wat de problemen veroorzaakt. Men is boos op de banken, de overheid, het bedrijfsleven of de buren. Allemaal externe zekerheden die overhoop zijn gehaald en die geen antwoord krijgen van buiten af. Als we echter deze medemensen wegwijs maken in de kernwaarden dan zien we een combinatie van eigen verantwoordelijkheid en dat wat we van onze omgeving verlangen om nieuwe zekerheden te scheppen die buiten de economische werkelijkheid omgaan. Deze mensen scheppen een nieuwe band met de omgeving door de omgeving aan te passen vanuit bewustzijn.

Onder deze omstandigheden treffen zich tegenwoordig mensen met allerlei verantwoordelijkheden en niveaus van autoriteit. Zij gaan gezamenlijk aan de slag om weer een band te creeren tussen de nieuwe context, het bewustzijn en gebiedsontwikkeling keuzes. Ineens zien we dat de sturende kernwaarden tot een geheel andere ruimtelijke inrichting en beleving komt dan voorheen. Een transitie voltrekt zich. Maar ook deze is gemotiveerd door omgevingsfactoren die niet meer voldeden en nu passend worden gemaakt. Het enige verschil: we doen het samen.