Cultuurontwikkeling
Het doorgeslagen individualisme kent zijn oorsprong in de gemanipuleerde consumptie economie. Velen zeggen dat Ayn Rand de basis heeft gelegd voor deze culturele vorm van intens materialisme met haar boek “Atlas Shrugged“. Het boek uit 1957 is een roman met een diepe filosofische inslag over het rationele egoïsme van de mens als overlevingsmechanisme. Ook al heeft het boek van Rand een grotere morele diepgang dan wat de cultuurontwikkeling ervan heeft gemaakt, het plaatst wel een kader van menselijkheid op het allerlaagste niveau van empathie, ofwel het systematisch ontbreken ervan. Dat is ook logisch als we Ayn Rand zien vanuit de context haar persoonlijke ontwikkeling van de Sovjet Unie naar Amerika in de tijd van de grote filosofische contrasten tussen gemanipuleerd collectivisme (zoals Marxisme) en doorgeslagen opportunisme (American dream), inclusief haar eigen overlevingskeuzes en ontwikkeling rondom de tweede wereldoorlog.
Als we die opvattingen met terugwerkende kracht bekijken dan zien we een duidelijke combinatie terug in de, door Rand geromantiseerde filosofie en de ontwikkeling van de consumptie economie sinds de jaren 60/70. Het gemanipuleerde collectivisme komt terug in de private geldgedreven machten terwijl het opportunisme zich ontwikkelde in de individualisering van consumisme. “Overleven” komt dan tot uiting in de meest extreme vorm van hebzucht, namelijk als deze tot uiting komt in een cultuur van schijnbaar absolute en onbeperkte overvloed. Het overleven gaat dan niet meer om de absolute zin ervan maar de subjectiviteit van het gevoel van ongelijkwaardigheid in “het hebben”. De economie speelt daarop in door een permanent gevoel te creëren van tekorten.
Empathie verdwijnt
Waar de mens zich kenmerkte als kuddedier zondert de, op hebzucht georiënteerde “overlevende” consument zich af van de medemens uit angst kwijt te raken wat men heeft of zou kunnen hebben. Men is een gemakkelijke prooi voor de marketing psychologie die deze cultuur van individualisme verder aanwakkert en ogenschijnlijk normaliseert voor de massa. Iedereen is gelijk in de materialistische beeldvorming terwijl men ongelijkwaardigheid zoekt door persoonlijke overlevingsmechanismen in de poel van vergelijkend overvloed waarin “minder dan de ander” een beangstigend gevoel van armoede en tekort opwekt. Er is geen verbindende energie meer omdat men zich concentreert op externe factoren van eigenbelang door er eigenwaarde aan te koppelen en empathie te onderdrukken of negeren.
Empathische belevingen en tradities, zoals kerst, verjaardagen, Moeder of Vaderdag, religieuze verbintenissen en feesten, zijn vercommercialiseerd. De hoeveelheid liefde die men wil uiten lijkt zich evenredig te willen vertalen in de grootte van de materiële gift of publiek vertoon van emoties via uitjes in horeca, of publicaties op Facebook en social media die zich beperken tot de dag en de boodschap. Ook daarin lijkt de onderlinge concurrentie in het publiekelijk verstrekken van de boodschap de overhand te voeren, zichtbaar voor iedereen. Iedereen doet het dus is het “normaal”. Als men zich zo niet uit dan lijkt men misschien “arm”.
Ondertussen zijn de persoonlijke innerlijke banden tussen de mensen zelf gereduceerd tot de publieke boodschap. Zodra men te “dicht bij elkaar” komt in de emotie ontstaat er weer angst. Aanraking, een omhelzing, klaar staan voor elkaar of samen de cocreatie aangaan is gaandeweg verdwenen. Alles is te koop, liefst via internet. Empathie is niet meer nodig. Afzondering geeft een veilig gevoel. Doorgeslagen Individualisme is het toppunt van consumptieve economische ontwikkeling. Iedereen een huis, een auto, een energierekening, een klerenkast, een koelkast, een of meer televisies, electronica, eigen schulden enz.
Het begin van het nieuwe millennium kenmerkt zich door de verspreiding van deze individualistische cultuur over de gehele wereld, beïnvloed door de exponentiële groei van de wereldbevolking, de macro-economische geldbelangen waaraan macht wordt ontleend en de manipulatieve communicatie van de positieve invloeden van individueel consumisme. Middels allerlei vormen van (micro)kredieten en groei-gedreven economieën worden alle mensen op Aarde gestrikt voor deze maatschappelijke beleving. De vele consequenties ervan op het klimaat, de kwaliteit van onze leefomgeving en de gefragmenteerde manier waarop wij omgaan met elkaar nemen we op de koop toe. De individualistische mens identificeert zich wel met deze grote problemen maar ziet in zichzelf amper de oplossing. Het absurde overlevingsmechanisme van vergelijkend hebzucht blijft de overhand voeren ook al zal men bij keuze mogelijkheden rekening houden met opvattingen over wereldse thema’s, mits deze het materialistische eigenbelang niet schaden. Men vertrouwt erop dat het collectivisme integraal verantwoordelijkheid neemt via de politiek, binnen de context van de materiële cultuur. Dit collectivisme is echter evenzeer gemanipuleerd door de ongevoeligheid van de geldgedreven structuur van private belangen die uit zijn op hun eigen hebzucht en onderlinge “overleven” in een permanente machtsstrijd van groeibelangen. De overheden “overleven” op hun eigen manier door de verhoging van belastingen, controlemechanismen en bureaucratie. Binnen deze structuren leeft misschien een zorgzame cultuur ten behoeve van de hebzuchtige welvaart van de bevolking via zorgsystemen en verzekeringen maar binnen die instanties gelden dezelfde oneigenlijke overlevingsmechanismen via hiërarchie vorming en bijbehorende machtsuitingen naar de buitenwereld via geldgedreven, individualistisch eigenbelang.
Demografisch komt dit tot uiting in de verstedelijking waar individualisme zich omringt door consumptie mogelijkheden. Tegelijkertijd ontdoet men zich van elke vorm van empathie door het buitensluiten van medemens en natuur binnen de anonimiteit van de massa en efficiëntie mechanismen van de systemen.
De complexiteit van dit gesystematiseerde individualisme, middels materialistisch eigenbelang, het gemanipuleerde collectivisme van private geldbelangen, de afhankelijkheid van belastingstructuren en de groei van de consequenties zorgt voor de vele crisissen die wij hebben zien ontstaan (en nog moeten komen). De verstedelijkte wereldmaatschappij heeft zich genesteld en gestructureerd op het allerlaagste niveau van elementair bewustzijn, die van de hamsterende, concurrerende hebzucht zonder natuurlijke, periodieke winterperiode (behalve de 52 jarige cyclus van Kondratiev, die nooit in de groeibelangen wordt meegenomen door dezelfde korte termijn hebzucht-cultuur) . De grootste crisis van alles blijkt die van het gebrek aan empathische verbondenheid, de menselijke eenheid met zichzelf en de natuur.
Doorbraak van empathie
Bovenstaande schetst een triest beeld van een mensheid die zich heeft verblind en afgezonderd van de universele werkelijkheid door het neppe klatergoud van geldsystemen. Op het dieptepunt van deze cultuur ontstaat het keerpunt zoals het door de natuurlijke yin-yang van het universum wordt gekenmerkt. Terwijl het individualisme wereldwijd oprukt en leidt tot de allergrootste problemen voor de mensheid ooit, breekt het empathische bewustzijn door bij degenen die de pijn hebben ondervonden van deze cultuur. Daar waar de hebzuchtige natuur zich lijkt te hebben geworteld blijkt het ook onmogelijk in stand te houden. De herdefinitie van de systeemcomplexiteit is aan de orde van de dag sedert de doorbraak die de kredietcrisis in 2008 heeft mogelijk gemaakt. Het zijn niet alleen de mensen die de doorbraak beleven. De sustainocratische processen in Eindhoven en de ontwikkelingen overal in de wereld tonen aan dat er een enorme omslag gaande is.
De transformatie van de wereldmaatschappij begint bij bewustwording op menselijk niveau. Natuurlijk ontstaat dan de twijfel over hoe men om moet gaan met dit bewustzijn dat vooral allereerst verwarring, angst en onzekerheid brengt. Men aanvaard nieuwe verantwoordelijkheden op persoonlijk vlak maar voelt zich eenzaam alleen, omringd door een tegenstrijdige energie. Binnen de empathische energie die men voelt is men eerst op zoek naar cohesie binnen in zichzelf. Pas daarna kan men zich opstellen naar de buitenwereld en op zoek gaan naar verbinding met anderen. veel doorgebroken mensen voelen nog wantrouwen ten opzichten van de medemens en zoeken de verbinding eerst met de natuur of via uitingen van kunst en creativiteit.
Wat opvalt is dat de kracht van de nieuwe empathie doorbraak evenredig is met die van de blinde hebzucht cultuur waar we vandaan komen. Het is alsof actie=reactie de innerlijke mens een soort kwantum-explosie van bewustwording doet ervaren waar men eerst zelf vorm aan dient te geven. Dat is nog geen basis voor een nieuwe systeem complexiteit (zoals Sustainocratie) maar wel een om gaandeweg de oude hebzucht cultuur te omringen met nieuwe uitingen. De energetische contrasten bouwen zich op in spanningsvelden die leiden tot allerlei uitingen. Wat dit vooral aangeeft is dat een “einde tijdperk” zich manifesteert dat betekenis geeft aan een grote overgang van doorgeslagen individualisme naar een nieuwe, wellicht hogere vorm van empathie en een maatschappelijke organisatie (systeemcomplexiteit) die daarvan is afgeleid.
Wederkerigheid in plaats van betaling
Het is niet vreemd dat pioniers van deze opkomende wereld, mensen die ruim voor de rest door zijn gebroken in hun empathie en daarmee zijn gaan experimenteren in een weerbarstige oude werkelijkheid, zich openstellen om anderen daarin te helpen. De STIR Academy is daar een voorbeeld van. De moeilijkheid waar STIR mee kampt is de belevingswereld van geldafhankelijkheid die de overhand heeft in de omringende cultuur terwijl de mensen die een empathische doorbraak beleven juist afstand doen van materialisme middels een vorm van aversie tegen geld. Het is natuurlijk niet het geld zelf dat de oorzaak is van de belevingsverschillen maar wel de gevoelens die men eraan ontleend. Daarom praat de STIR Academy over wederkerigheid in plaats van “betaling”. We gaan uit van empathische waardecreatie dat ontstaat door verbintenissen. In eerste instantie is de gelijkwaardigheid er nog niet om tot waardecreatie te komen. het leerproces zelf is waarde maar degenen die de lerende hand reiken lopen het risico alleen maar te geven en zo het onderspit te delven in het proces door gebrek aan wederkerigheid. Kwetsbaarheid kan de STIR Academy minderen door ruimte scheppen voor deze ontwikkelingen in gebouwen en gebieden waar veiligheid en geborgenheid opgebouwd kan worden zonder de oude prikkels van het individualistische tijdperk. Een andere vorm is om de gedragsverandering te belonen middels een katalyserend waardesysteem dat contrasterend werkt ten opzichte van geld.
Dankzij deze eilanden van samenhorigheid-ontwikkeling, speciale, laagdrempelige bijeenkomsten (avondcolleges, verduurzamingsweekeinden, zomerscholing, enz) en sustainocratische processen (AiREAS, VE2RS, STIR) krijgen de betreffende mensen de gelegenheid met elkaar kennis te maken en onderling te gaan experimenteren met het vormgeven van een nieuwe complexiteit. Thema’s zoals “gezonde stad”, “zelfredzaam gebied”, “toegepast zelfbewustzijn”, enz geven de deelnemers de kans om iets met hun emoties en innerlijke beleving te doen, verbonden aan talenten die men al heeft ontwikkeld of ontdekt in het proces.
De doorbraak van empathie levert nieuwe vormen van overheid, bedrijfsvoering en samenwerking op die een enorm contrast vormen met het verleden. Het lijkt allemaal sinds 2012 in een stroomversnelling te komen terwijl de contrasten met de oude werkelijkheid zich steeds scherper manifesteren. Het belang van het leerproces is dat deze explosieve situatie niet uitmondt in een structurele chaos maar een naadloze overgang van de ene polariteit naar de andere. Of dit maatschappelijk mogelijk is zal de tijd leren. Individueel is het wel degelijk mogelijk gebleken hetgeen het vertrouwen geeft om het van onze kans vooral te blijven organiseren alsof chaos niet bestaat. We blijven zelf experimenteren, borgen de successen als structurele waarde en verbinden initiatieven met elkaar daar waar het empathische vermogen zich openstelt voor de nieuwe complexiteit. Iedereen kan meedoen, individueel en als instelling. Sustainocratie in Eindhoven werkt als bron van inspiratie (AiREAS).
Zomerschool “doorbraak van empathie” (de basis voor MVO, maatschappelijke transitie, CSR, ondernemer van je eigen leven, familieleven, enz) – eerste week van September 2014.
Jean-Paul Close – jp@stadvanmorgen.com Nicolette Meeder – nicolette.meeder@stadvanmorgen.com
Stad van Morgen 