De blogserie “de grote omslag” wordt U aangeboden door Jean-Paul Close, de bedenker van Sustainocratie en maatschappelijk ondernemer met AiREAS, FRE2SH en STIR Academy binnen de context van de Stad van Morgen. De grote omslag verwijst naar het intense en complexe, evolutionaire proces dat de mens doormaakt en leidt tot een totaal aangepaste cultuur en maatschappijvorm.

Blog 13: De wet van de tegenstellingen

In de natuur zien we het dagelijks. Een hoge drukgebied communiceert met een lage door bewegende luchtmassa’s. Het veroorzaakt allerlei weertypes die soms erg extreem kunnen zijn. Bij de mens werken soortgelijke krachten ook, in ons bewustzijn. Soms voelen we ons gelukkig en willen we het vasthouden als een zwoele zomerse dag. Een andere keer stormt het in ons bestaan alsof een herfst tornado door ons leven woedt. Net als in de natuur volgen in ons leven de seizoenen elkaar op. Dat komt door de evolutionaire wet van de tegenstellingen.

Zonder deze tegenstellingen zou het leven op Aarde zich niet hebben kunnen ontwikkelen. De cyclische processen in natuur zorgen ervoor dat zaden zich verspreiden, allerlei grondstoffen zich blijven mengen, levensvormen met elkaar in contact komen en DNA zich verstrengeld. Zo ontstaat een evolutionair patroon waarin perioden van groei, chaos, verandering en stabiliteit zich afwisselen. Allerlei cycli lopen door elkaar heen en beïnvloeden elkaar waardoor er een complexiteit ontstaat die veelal lastig te doorgronden is. Denk bijvoorbeeld aan de klimaatbeïnvloeding van de 7 jarige golfstromen el Nino en la Nina.

De mens is onderdeel van deze evolutionaire wervelwind. Wij zijn zelf voortgekomen uit die complexiteit van tegenstellingen als evolutionair product van het aanpassingsvermogen van het leven. Ons zelfbewustzijn maakt ons een getuige van deze processen, in tegenstelling tot de soorten die niet bewust zijn van zichzelf. Die tegenstelling geeft ons een voordeel zodat wij het eigenbelang kunnen beredeneren terwijl andere soorten hier intuïtief mee omgaan. Als we de wet van de tegenstellingen toepassen op de mens alleen dan zien we dat de natuurlijke cyclussen ook op onszelf, onze maatschappijvormen en economieën van toepassing zijn. We kunnen dit in het opkomen en in verval raken van grote tijdperken zien in onze geschiedenis. Ook analisten, zoals de econoom Kondratiev, hebben de cycli geconstateerd en trachten te beschrijven.

Omdat wij een zelfbewust wezen zijn leren wij gaandeweg van ons levenspad en ervaringen. Zo doorgronden wij deze evolutionaire weg en kunnen wij een bepaalde manier de evolutionaire krachten naar onze hand zetten. Dat gaat niet zonder moeite. Want de grootste veranderingen gebeuren pas bij de grootste tegenstellingen. Ook ons bewustzijn ontwikkelt zich het meest bij de grootste spanningsvelden.

Ogenschijnlijke harmonie
Ondanks alle veranderingen lijkt de natuur steeds in harmonie. Dat is precies de leerweg die de mens nog moet ondergaan. Terwijl we constant bezig waren met onszelf, ons eigenbelang, in de basale processen van groei en onderlinge concurrentie, besteedden we nergens anders aandacht aan. Ons bewustzijn was en is meestal nog steeds gericht op winst ten kosten van alles. Dat is onderdeel van een natuurlijk, elementair groei instinct dat alle soorten in zich hebben. De Aardse omgeving was zo groot dat deze als oneindig werd ervaren. Obstakels werden vooral door de mens zelf gecreëerd. Men kon dan uitwijken, vechten of onderhandelen. De wereld om ons heen leek altijd onveranderd en werd ervaren als vaststaand feit. Schijn bedriegt door het blinde onbewuste.

Er veranderde wel degelijk veel. De bevolkingsgroei naar 1 miljard mensen op aarde ging redelijk onbewust met veel onderlinge strijd en territoriale concurrentie alsof de verschillende maatschappijen concurrerende soorten herbergden. De groei naar 2 en daarna naar ruim 7 miljard mensen ging niet ongemerkt voorbij. Dreigingen van onszelf werden exponentieel groter, confrontaties waren niet meer te winnen, alleen te verliezen en uitwijkmogelijkheden beperkt door overbevolking. De traditie van vervuiling, misbruik van onze omgeving, overconsumptie en vernietiging werd niet meer opgevangen door de natuur zelf maar begon deze aan te tasten. In 1000 jaar tijd roeiden wij 30% van alle diersoorten uit waardoor de natuurlijke diversiteit en harmonie verstoord raakte. Binnen 100 jaar roeien we nog eens 30% uit. Structurele ontbossing, afvallozing in de zeeën, overbevissing, verbranden van inefficiënte brandstoffen, enz zorgden voor de natuurlijke reactie binnen de wet van de tegenstellingen, zoals de opwarming van de Aarde, uitstervende planten en diersoorten, uitdroging van grote stukken landbouwgrond, enz. Dat had natuurlijk ook weer gevolgen voor de mens. We trokken massaal naar steden, armoede migraties groeiden met de dag, bekende en onbekende ziektes deden hun entree en harmonieus welzijn verdween gaandeweg naar de ultieme grote tegenstelling: chaos.

De veel beschreven parallel natuur van geldgedreven economie is gebaseerd op de dierlijke hebzucht van groei en concurrentie van de mens maar verstoken van moraal, ethiek en bewustwording. Net als de exponentiële groei van de mens verstorend was voor de natuur deed de geldbeluste economie daar een schepje bovenop door het bewustzijn te verwijderen uit menselijke consumptie en productieprocessen. Men kan dan wel het bewustzijn weg proberen te poetsen maar de natuur doet dat niet. De wet van de tegenstellingen zorgt dat deze in volle hevigheid terugkomt door catastrofes en ellende die ons als mens en maatschappij keihard raken. Zo worden ook de economieën verstoord waardoor wij weer voor de poort van de volgende stap in het bewustzijn komen te staan. De grote omslag is dan een natuurlijk gevolg. De grote vraag is dan: wat komt daarna?

Complexiteiten model
Toen mijn complexiteiten model ontstond kwamen ook de tegenstellingen in beeld die ons steeds sterker bezig gingen houden. Het voor het eerst dat er een kijkje genomen kan worden in de turbulente combinatie van organisatie en actie met bewustzijn en spiritualiteit. Deze innerlijke drijfveren zorgen voor de energetische stroming tussen uitersten in tegenstellingen. Omgaan hiermee voedt ons bewustzijn. De poort van dat leerproces ligt tussen chaos en verandering. Alleen bij de pijn van het loslaten van groei en in de strijd van concurrentie en aanpassingsvermogen ontstaat onze vooruitgang. Dat op zichzelf lijkt al een tegenstelling juist omdat wij harmonie en gemak als vooruitgang ervaren, niet pijn en verandering.

Daarom zien we dat de meeste baanbrekende innovaties zijn ontwikkeld in oorlogstijd en hun weg vonden naar de maatschappelijke ontwikkelingen in tijden van grote onrust, depressie en chaos. In tijden van vrede en vermeende voorspoed was er alleen groei in hebzucht maar amper een vernieuwingsdrang. In tegenstelling tot de mens gaat de natuur om met de dynamiek van tegenstellingen waardoor er altijd een zoektocht is naar harmonie. Dat is precies de grote omslag die mens in haar bewustzijn aan het maken is. In onze evolutionaire processen hebben wij miljoenen jaren ons uit kunnen leven in groei en onderlinge concurrentie. Maar de grenzen zijn bereikt. De volgende fase is aanpassing vanuit bewustzijn en streven naar harmonie, niet alleen onderling maar ook met onze natuurlijke omgeving. Wat betekent dat voor onze samenlevingen, economie en activiteiten?

Ná de grote omslag

De huidige maatschappelijke organisatie is verweven in groeiprocessen. De weg naar de toekomst is de herpositionering van de maatschappij, niet meer gebaseerd op groei maar op harmonie. In dit filmpje van 2012 geef ik het proces weer zoals we het in de Stad van Morgen toepassen in AiREAS, FRE2SH en STIR Academy.

Het filmpje geeft een route aan die de chaos omzeild. Dat is een zelfbewuste route die vorm wordt gegeven door mensen die wel degelijk de chaos hebben meegemaakt voor zichzelf en daardoor zijn doorgestoten tot het nieuwe bewustzijnsniveau. Als we dit koppelen aan de grote uitdagingen waar we voor staan in de wereld dan kunnen we met redelijk gemak uitkomen op samenwerkingsmodellen zoals AiREAS voor gezonde steden en FRE2SH voor zelfredzaamheid en productiviteit. Dat wil niet zeggen dat deelname aan deze samenwerkingsverbanden een organisatie vrijwaart van crisis en chaos. Het schept wél de mogelijkheid om er gedoseerd en zelfbewust mee om te gaan. Dat laatste vergt veel moeite voor bestuurders die verwikkeld raken in dit soort processen omdat zij aangesteld zijn in een dynamiek van groei en concurrentie, en zich ontpoppen in leiderschap voor verandering en harmonie. Het spanningsveld van de chaos verlegt zich op die manier van buiten de organisatie naar binnen om te komen tot een bezieling van de rol die men speelt in de grote uitdagingen van deze wereld. Dat is geen geldgedreven reflectie meer maar een gebaseerd op waarde creatie en meerwaarde ontwikkeling.

De nieuwe maatschappij van morgen is er een die nu al ontstaat en zich niet richt op groei maar op harmonie. Binnen die maatschappij speelt groei, chaos en verandering nog steeds een belangrijke rol maar de stimulans gaat niet meer naar de collectieve groei maar de onderlinge samenhang. De samenhang is niet statisch maar dynamisch, net als in de natuur. Zo leren we onszelf steeds weer aan te passen, persoonlijk maar ook met onze organisatievormen. Het enige wat we nodig hebben is een permanente “stip op de horizon” die als een soort baken onze koers bepaald. Dit is geen economisch baken maar een van duurzame menselijke vooruitgang. Daar kan een economie aan worden ontleend maar deze is een gevolg, geen doel op zich. Vandaar dat wij in de Stad van Morgen dit de naam Sustainocratie hebben gegeven, de democratie met een duurzame menselijke missie, en voorzien van een definitie waar we dagelijks verantwoordelijkheid voor kunnen nemen in onze permanente zoektocht naar harmonie door de aanvaarding van constante verandering:

“Samen blijven werken aan een gezonde, vitale, veilige, zelfbewuste en zelfredzame menselijke maatschappij binnen de context van onze aldoor veranderende natuurlijke omgeving waarin we leven en ons ontwikkelen”.

Jean-Paul Close (oktober 2014)