Er is veel te doen over “burgerparticipatie”. De vraag is alleen wat ermee wordt bedoeld? Een burger participeert namelijk altijd! Zonder burger is er geen maatschappij. Of deze burger nu thuis op de bank op een uitkering zit te wachten of elke dag op de fiets springt om een baan ergens uit te oefenen, de burger doet altijd mee. Als dat zo is waarom dan die ophef over burgerparticipatie? Participeren waarin?

Het antwoord is divers. In sommige kringen wordt gekeken naar de scheiding tussen het functioneren van de Staat en de burger. Tot de jaren 70 van de vorige eeuw had de burger weinig tot niets te vertellen. De overheid was alles bepalend. Sindsdien is er een groeiende participatie. Maar nog steeds geldt voor vele bestuurders dat de burger mee mag praten maar de hiërarchie uiteindelijk beslist. Men praat over “de burgerij”, het kuddegedrag en wij/zij alsof er twee maatschappijen zijn, de bestuurlijke en de burgerlijke.

De politieke overheid wordt eens in de zoveel tijd democratisch gekozen. Dan trekt de burger de handen van de verantwoordelijkheden af en gaat verder met de orde van de dag. Men laat het algehele beleid over aan de overheid. Maar de overheid zit met een groeiend aantal uitdagingen waar het niet buiten de burger om kan. Als men dat wel doet dan wordt het overheid systeem zo groot, log en kostbaar dat het onbetaalbaar blijkt terwijl de vraag gesteld wordt of het daarmee de uitdagingen wel aan kan? Veelal denkt men van niet. Burgerparticipatie is dan een belangrijke filosofie om verantwoordelijkheden samen te gaan dragen.

Kernwaarden kun je niet uitbesteden

In de Stad van Morgen definiëren wij een 5 tal kernwaarden die we als gedeelde verantwoordelijkheid structureren: voedsel (incl. drinkwater), gezondheid, veiligheid, samen-redzaamheid en zelfbewustzijn. Deze verantwoordelijkheden zijn niet politiek verkiesbaar noch met geld te koop. Als ze niet gerespecteerd worden dan ontstaat er crisis en verval met enorme consequenties. Burgerparticipatie in deze geeft invulling aan een maatschappelijke cocreatie die wij Sustainocratie hebben genoemd.

Een andere organisatie die kernwaarden heeft geformuleerd is The Natural Step. De kernwaarden aldaar gaan om het respectvol en zelfbewust omgaan met onze natuurlijke omgeving en grondstoffen. The Natural Step en Sustainocratie vormen eigenlijk samen een optimale vorm om een maatschappij te structuren rondom een productieve kringloop in multidisciplinaire cocreatie.

Sommige mensen zien de vraag naar burgerparticipatie als een verkapte vorm van de overheid om kosten te besparen door burgers te vragen zich onbetaald in te zetten voor vermeende overheid taken. De Stad van Morgen ziet dit anders, namelijk de erkenning van de overheid dat er grenzen zijn aan de verzorgingsstaat en er kernwaarden zijn die een overheid alleen maar kan bewaken en stimulerend faciliteren, niet overnemen en zeker niet negeren of blijven ontkennen. Dit besef zorgt er tevens voor dat er veel zaken in de maatschappelijke context dienen te veranderen. Een daarvan is de beloningsstructuur. Een andere is de transitie van een afhankelijkheid- naar een participatieve cultuur.

Participatie is context afhankelijk

Een tweede opvatting rond burgerparticipatie is de maatschappelijke context verandering. We komen uit een gekapitaliseerde maatschappijvorm waarin de medemens en Aarde worden misbruikt in een politieke en economische hiërarchie. De huidige mens is een slaaf van een schuldensysteem waar macht en belangen aan wordt ontleend. We worden omringd door luxe die alleen toegankelijk is met geld. Binnen die context wordt het gedrag en de participatie van de burger bepaald door geldafhankelijkheid. Het bewustzijn over kernwaarden en verantwoordelijkheden verdwijnt.

De context verandering is het besef dat we daarmee onszelf zo kwetsbaar hebben gemaakt dat we allerlei grote risico’s lopen. De mens plaatst zich gaandeweg weer in de natuurlijke werkelijkheid en ondergaat een grote mentaliteit verandering. Burgerparticipatie betekent dan dat men zich niet meer afhankelijk opstelt van een geld-gestuurde hiërarchie en schijnovervloed maar zelfbewust onderdeel wil zijn van een groter geheel en samenhang.

Deze opvatting geldt niet alleen voor de individuele mens maar ook de hele maatschappelijke structuur. Zo kunnen we alles ter discussie gaan stellen dat door de oude hiërarchie is gecreëerd. Denk hierbij aan de manier waarop we in steden zijn gaan wonen en de natuur hebben verdrongen met beton, asfalt en glas. Door ons weer interactief op te stellen met de natuurlijke omgeving scheppen we nieuwe voorwaarden aan de manier waarop wij onze levens inrichten. We dienen betrokken te zijn bij de productiviteit en kringloop van levensprocessen. In de Stad van Morgen gedragen we ons al zo en sturen we niet aan op geldgedreven mechanismen of de macht van het “hebben” maar op kernwaarden gedreven processen gebaseerd op gedeelde verantwoordelijkheden en gebruik van grondstoffen. Burgerparticipatie is dan een benadering van teamvorming rondom kernwaarden met het delen in de waardecreatie.

In Eindhoven gaat deze participatie maatschappij zover dat nu vele bestuurlijke ontwikkelingen ondergeschikt zijn gemaakt aan natuurlijke kernwaarden en dat multidisciplinaire co-creatie de norm is geworden aangestuurd door de kernwaarden in plaats van andere belangen. Dit zal alleen maar groeien naar mate de inzichten zich versterken door het goede voorbeeld en de bevestiging van resultaten die leiden tot nieuwe economische stromingen en harmonie.