Het problematische besef dat onze huidige maatschappijvorm onhoudbaar is geworden door de enorme consequenties waar we een antwoord op dienen te vinden dwingt tot een transitie zonder precedent in de geschiedenis van onze landen én de mens. Hoe heeft het zover kunnen komen en waar zit de oplossing? Daar houden we ons in de Stad van Morgen al sinds 2009 mee bezig en ikzelf al veel langer. Naast eigen werk gebruik ik graag andere bronnen van inspiratie om tot inzichten te komen. Zo kwam de katholieke kerk (de oudste hiërarchische organisatievorm ter wereld) met de 3 niveaus van een menselijke samenleving. Het blijkt interessant om die in de transitie context te plaatsen.

De situatie die we kennen is deze:

De tekening toont een gelaagde samenleving waarin de bevolking (motivatieniveau) overvleugeld wordt door de sturende laag. De hoogste laag, die van de bewustwording en reflectie, wordt door de bestuurlijke laag geblokkeerd voor “het volk”. Bestuurders bepalen hoe we onderwijs krijgen, wat er betaald wordt met ons belastinggeld, hoe we het nieuws voorgeschoteld krijgen, maar ook hoe en met welke dynamiek we omgaan met de grote uitdagingen van deze tijd, enz. Deze laag wordt echter met name door korte termijn economische en politieke belangen aangestuurd. Ethiek wordt getoetst aan de belangen van die middenlaag waardoor de prioriteiten vaak evenredig worden afgestemd, niet proactief en innovatief maar kostbaar afwachtend en reactief, met alle huidige gevolgen van dien.

We zijn er echter allemaal over eens dat deze vorm van blokkerende, sturende tussenlaag het maatschappijbelang niet meer dient wegens de enorme consequenties (zie grijze wolk) waar het amper tot geen antwoord op heeft, vooral omdat het mede veroorzaker is ervan. Lang heeft men de issues nog kunnen verdoezelen door de belastingdruk en bureaucratie te verhogen of de consequenties uit machtsbelang te ontkennen maar uiteindelijk blijkt dat onhoudbaar. Zelfs bestuurders beseffen nu dat meegaan in ingrijpende verandering betere resultaten oplevert dan het blokkeren ervan. In verschillende gebieden (zoals de stad Eindhoven en Provincie Noord Brabant) zien we dat de bestuurders een stapje opzij doen, hun machtspositie opheffen om met autoriteit open te gaan staan voor een brede dialoog en innovatieve samenwerking. Hierbij staat ook het functioneren van de bestuurslaag zelf ter discussie. Zoiets doe je niet zelf maar samen met de andere maatschappelijke actoren die met elkaar duidelijke richtlijnen formuleren die voortkomen uit een nieuw maatschappijproces.

Het nieuwe plaatje ziet er dan zo uit.
In plaats van een hiërarchie ontstaat een proces-gedreven cocreatie, een samenwerking, waarbij het motivatieniveau (de mensen in de maatschappij) structureel betrokken wordt bij de grote ethische vraagstukken (het overwegingsniveau). In feite wordt de maatschappij opengebroken doordat de dogma’s een stap opzij doen en ruimte creëert voor integrale vernieuwing gebaseerd op bewustwording, empathie en cocreatie (bijvoorbeeld “de nieuw faciliterende overheid” en “nieuwe waarde-systemen in plaats van bank-schuld-dominantie”).

Stad van Morgen is mede aanjager van dit proces door al sinds onze oprichting in de “ongedefinieerde” ruimte, die in het midden ontstaat, te gaan staan en een onafhankelijke uitnodigende én verbindende rol te gaan spelen tussen de 3 niveaus die elkaar nu open en transparant beïnvloeden. Alle niveaus worden zo ineens op een geheel andere manier met elkaar gerelateerd dan in de hiërarchie van voorheen. Daar moet iedereen aan wennen, juist omdat de verhoudingen van autoriteit zich anders manifesteren dan toen er sprake was van macht. Niemand is meer de baas, iedereen heeft een vorm van autoriteit. De grote wereldwijde en lokale uitdagingen zijn nu sturend en ieder (groot of klein) draagt zijn/haar steentje bij op basis van inzet en gelijkwaardigheid.

Van lokaal naar wereldwijd
In Eindhoven hebben we deze ervaringen al sinds 2009 op kunnen bouwen, onder andere met de coöperaties AiREAS en STIR Academy. We hebben de cyclus al een keer geheel doorlopen waarbij elke deelnemer, inclusief de oude sturende organen, integraal veranderingen hebben doorgemaakt door ze onderling en met een hoger doel af te stemmen. Dit is een enorm precedent dat we nu ook gedocumenteerd wereldwijd naar buiten brengen.

Ondertussen is de Katholieke Kerk, met de charismatische en visionaire Paus Franciscus, de eerste wereldwijde organisatie die het goede voorbeeld geeft middels een encycliek en haar sturende dogma’s loslaat door uit te nodigen tot multidisciplinair dialoog en innovatie van alles tegelijk. Met dit precedent opent zich een nieuwe wereld waarin de hiërarchie een pas opzij doet en plaats maakt voor integrale samenwerkingsverbanden waar we als Stad van Morgen zoveel ervaring mee op hebben gebouwd. Het is een mooie voedingsbodem om de initiatieven met lokale partners uit te vergroten.